اخیرا متوجه شدیم کتابی در زمینه تغذیه زنبوران عسل توسط سه کارشناس و فرهیخته دانشگاهی ترجمه و چاپ شده است. اگرچه ممکن است برخی کتب اغلب ادبی یا هنری توسط مترجمان بارها ترجمه و چاپ می‌شود یا برخی مترجمان با افزودن مطالبی جدید اقدام به ترجمه دوباره همان کتاب می‌زنند. ولی این اهداف مدنظر نباشد به نظر می‌رسد بی خبری از ترجمه یک کتاب جزء اتلاف و صرف انرژی کارشناسان و اساتید عایدی جدیدی در بر نداشته باشد. برای رفع این مشکل و بهره‌وری بیشتر از زمان دعوت می‌کنیم از کلیه فرهیختگان، کارشناسان و اساتید حوزه زنبور عسل که قصد ترجمه کتابی را دارند مشخصات کتاب را برای درج در سایت زنبورداران‌پیشرو www.zanbordaranpishro.ir برای آگاهی از اینکه کتاب توسط سایرین در حال ترجمه است یا خیر؟ این فرآیند برای جلوگیری از صرف و انرژی توسط سایرین بر روی یک عنوان کتاب است.
به قلم صادق سهوانی
چطور بفهمیم کتابی قبلاً ترجمه نشده است؟
یکی از سوال‌هایی که اغلب برای کسانی که می‌خواهند دست به ترجمه کتاب بزنند، پیش می‌آید این است که از کجا بفهمند که کتاب مورد نظر، قبلاً ترجمه نشده است و یا سوال دیگر اینکه چطور بفهمند که همزمان با آن‌ها، فرد دیگری در حال ترجمه آن کتاب نباشد. واقعیت این است که ترجمه‌های دوم به بعد یک کتاب، نسبت به اولین ترجمه آن، شانس کمتری برای پیدا کردن مخاطب و در نتیجه فروش در بازار دارند؛ مگر اینکه مترجم ترجمه‌های دوم به بعد، فرد شناخته‌شده و برجسته‌ای در حوزه ترجمه باشد؛ لذا گاهی واقعاً نیاز می‌شود که جواب سوال‌های بالا را پیدا کرد. این نوشته به این سوال‌ها جواب می‌دهد.
ابتدا با سوال اول شروع می‌کنیم:
اولین راه و در واقع بهترین راه برای فهمیدن اینکه کتابی قبلاً ترجمه شده است یا خیر، این است که از سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی کمک بگیریم. تمام کتاب‌های ترجمه‌ای و تالیفی که در ایران مجوز گرفته‌اند و به طور قانونی چاپ و منتشر شده‌اند، در سایت کتابخانه ملی فهرست می‌شوند و مشخصات شناسنامه‌ای آن‌ها ثبت می‌شود؛ بنابراین برای پیدا کردن جواب سوال بالا کافی است در پایگاه داده این سایت جستجو کنیم:
* اما آیا همین دو ناشر آن را به فارسی ترجمه کرده‌اند؟
خیر! به طور معمول در تنظیم صفحه فیپای (همان صفحه مشخصات مستطیلی اول کتاب‌ها) کتاب‌ها، عنوان اصلی کتاب‌ها را در بخشی به نام «یادداشت» ذکر می‌کنند تا جستجوی آن‌ها آسان‌تر باشد؛ اما گاهی بعضی از ناشران، به دلایل مختلفی مانند بی‌دقتی، عنوان اصلی کتاب را در شناسنامه کتاب ذکر نمی‌کنند؛ بنابراین اگر یک بار دیگر، به جای عنوان انگلیسی کتاب، اسم اصلی نویسنده کتاب را در سایت کتابخانه ملی جستجو کنیم، می‌بینیم که کتاب، توسط انتشارت مدرسه و در سال ۱۳۸۳ نیز به فارسی ترجمه شده است؛ لذا نتیجه می‌گیریم که در هنگام جستجوی کتاب‌ها نباید فقط به اسم اصلی کتاب بسنده کنیم و باید اسم اصلی نویسنده و گاهی حتی اسم ویراستار و یا تصویرگر کتاب را هم جستجو کنیم.
* آیا هر کتابی که فیپا دارد، حتماً چاپ و منتشر شده است؟
خیر! هر کتابی که در سایت کتابخانه ملی ثبت شده و لذا فیپا گرفته باشد، به این معنی نیست که حتماً چاپ و منتشر شده است؛ چون ممکن است کتاب نتواند در مرحله بعدی که همان گرفتن مجوز از اداره ارشاد است، مجوز بگیرد و لذا کار متوقف شود یا ممکن است نویسنده حتی بعد از گرفتن فیپا و مجوز از اداره ارشاد، به دلایلی از چاپ و انتشار کتاب منصرف شود.
حال به سراغ سوال دوم می‌رویم:
* چطور از ترجمه همزمان یک کتاب توسط یک مترجم دیگر باخبر شویم؟
واقعیت این است که هیچ روش مطمئنی برای باخبر شدن از این موضوع وجود ندارد؛ اما روش‌هایی وجود دارند که می‌توان آن‌ها را امتحان کرد:
۱. پرس‌وجو از دوستان و همکاران
یکی از راه‌های فهمیدن اینکه آیا به غیر از شما فرد دیگری در حال ترجمه همزمان کتابی هست یا خیر، پرس‌وجو از دوستان و همکاران است.
۲. پرس‌وجو از نویسنده و ناشر خارجی کتاب
یکی دیگر از روش‌ها این است که از نویسنده و ناشر خارجی کتاب سوال کنید که آیا قبل از شما ناشر و مترجم ایرانی دیگری برای ترجمه کتاب به زبان فارسی اجازه گرفته‌اند یا خیر؛ البته متاسفانه تقریباً تمام کتاب‌های ترجمه‌ای در ایران، بدون اجازه نویسنده و ناشر اصلی کتاب ترجمه و منتشر می‌شوند؛ بنابراین اگر جواب ناشر، منفی باشد، باز هم نمی‌توان مطمئن بود که کتاب مورد نظر در حال ترجمه نباشد.
۳. پرس‌وجو از ناشران ایرانی کتاب‌های قبلی نویسنده
فرض کنید به تازگی کتاب نویسنده‌ای را برای ترجمه انتخاب کرده‌اید که قبل از این کتاب، ۴ کتاب دیگر نوشته است که همگی آن‌ها توسط یک ناشر ایرانی به فارسی ترجمه و با استقبال خوانندگان ایرانی هم روبرو شده است. روشن است هنگامی که شما در حال تصمیم‌گیری برای ترجمه آن هستید، احتمال اینکه این کتاب توسط همان ناشر ایرانی در حال ترجمه باشد، بسیار زیاد است؛ بنابراین سعی کنید قبل از شروع ترجمه، با ناشر ایرانی تماس بگیرید.
۴. بررسی وب‌سایت و یا وبلاگ نویسنده
گاهی بعضی از مترجمان وقتی ترجمه کتابی را شروع می‌کنند، خبر آن را در وب‌سایت یا وبلاگ شخصی، اینستاگرام یا توییتر خود اعلام می‌کنند. گاهی حتی نویسنده کتاب هم ممکن است در وبلاگش بنویسد که فلان مترجم و فلان ناشر ایرانی، شروع به ترجمه کتابش به زبان فارسی کرده‌اند.
۵. جستجو در اینترنت
یکی دیگر از راه‌ها، جستجو در اینترنت با عبارت‌هایی مثل persian translation of X یا iranian publisher of X یا iranian translator of X است که در آن‌ها منظور از X، اسم اصلی کتاب است. به عنوان مثال، در صفحه ویکی‌پدیای ترجمه سری کتاب‌های هری پاتر می‌توان یکی از ناشران ایرانی این سری کتاب‌ها و کتاب‌هایی که تا به حال از این سری توسط این ناشر به فارسی ترجمه شده‌اند را دید. جالب است بدانید که تا به حال ۱۶ ناشر ایرانی، این سری کتاب‌ها را به فارسی ترجمه کرده‌اند که گویا فقط یکی از آن‌ها از ناشر اصلی اجازه ترجمه گرفته است!
۶. استعلام از ناشران دانشگاهی
در این روش که مخصوص استادان دانشگاه است، مرکز نشر دانشگاه، قبل از شروع ترجمه کتاب، فکسی را به تمام دانشگاه‌های سراسر کشور ارسال می‌کند که در آن، مشخصات کتاب به طور دقیق ذکر شده است و از آن‌ها خواسته می‌شود که چنانچه استاد یا استادانی از آن دانشگاه در حال ترجمه کتاب مورد بحث هستند، آن را اعلام کنند. اگر یکی از آن دانشگاه‌ها در حال ترجمه کتاب مورد بحث باشند، بلافاصله موضوع را به صورت تلفنی اعلام می‌کنند تا از ترجمه همزمان و موازی‌کاری جلوگیری شود.