نیش زنبور عسل

نیش زنبور عسل

صادق سهوانی

نیش خوردن تقریبا برای هر زنبورداری که روزانه یا زنبوران سر و کار دارد امری عادی است. هر شخصی که می‌خواهد زنبورداری را شروع کنند باید بداند که این مسئله جز لاینفک شغل آینده او خواهد بود. نیش ساختاری پیچیده و البته شگفت‌انگیز دارد که خوب است زنبورداران از مکانیزم آن اطلاع داشته باشند. زهر زنبور عسل حاوی هیستامین، میلتین، فسفولیپاز A2، هیالورونیداز و اسیدفسفاتازاست که جزء اصلی آن ملیتین است که از نظر اقتصادی، دارویی و پزشکی اهمیت بسزایی دارد. به گزارش بخش بین الملل مجله زنبورداران پیشرو به نقل از سایت www.beecalture.com برای آن دسته از زنبوردارانی که تمایل به تولید زهر دارند صفت نیش زنی بسیار عالی و مفید است ولی برای سایر زنبورداران این صفت به عنوان یک صفت بد مطرح است که دلایل مختلفی برای تهاجمی بودن زنبور عسل وجود دارد.

برای درک منحصر به فرد بودن نیش زنبور عسل ماده، مهم است که بدانیم این زائده پیچیده و متمایز چگونه تکامل یافته است. اولین زنبور از اجداد زنبور مانند که حشرات شکارچی بودند که در دوره ژوراسیک به وفور یافت می‌شد. از حدود 201.3 میلیون سال پیش تا آغاز دوره کرتاسه، تقریباً 145 میلیون سال پیش. دوره کرتاسه یک دوره گرم شدن زمین با تغییرات فراوان در تنوع زیستی از جمله اولین پستانداران و اولین گیاهان گلدار واقعی بود. در طول دوره ژوراسیک، بیشتر گیاهان با انتقال گرده از طریق اثرات باد تولید مثل می‌کردند. مانند بسیاری از گیاهان گلدار امروزی، گیاهان گلدار دوره کرتاسه برای انتقال گرده به کمک نیاز داشتند. برای استفاده از این منبع پروتئین، زنبور شروع به تکامل به زنبور حامل گرده کرد.
با گرم شدن زمین در دوره کرتاسه، و آب و هوای گرمتر گیاهان گلدار تکامل یافته و نیازمند گرده افشانی‌اند، زنبور عسل در حال تکامل بود تا گرده افشان کامل شود. این زنبور اولیه با زنبور عسلی که امروز می‌شناسیم متفاوت بود که حدود 25 میلیون سال پیش تکامل یافت. زنبور عسل مدرن یکی از اولین گونه‌های زنبور عسل بود که به صورت انفرادی زندگی می‌کرد. همراه با این انطباق منحصر به فرد، تکامل نیش زنبور عسل رخ داد، که یک ویژگی منحصر به فرد است و نشان می‌دهد زمانی که زنبورهای عسل به یک تیره متمایز تبدیل شدند، این تکامل رفته رفته کامل شد. دستگاه نیش زنبور عسل یک لوله تخمگذاری اصلاح شده (لوله تخمگذار) با غدد سمی است که همه زنبورها‌های کارگر دارند. در بیشتر حشرات از این لوله برای تخمگذاری استفاده می‌شود.

زنبورهای باستانی مانند زنبورهای امروزی از نیش خود به عنوان سلاحی برای فلج کردن یا کشتن قربانیان خود استفاده می‌کنند. نیش زنبور عسل ساختار پیچیده ای است که از قسمت‌های زیادی تشکیل شده و به عنوان سلاحی برای دفاع از کندو یا خود زنبور عسل استفاده می‌شود. زنبورهای نر جثه‌ای بزرگتر دارند و اصلا نیش ندارند. زنبور ملکه دارای نیش صافی است که می‌تواند به عنوان سلاح از آن استفاده کند. هنگامی که زنبور عسل نیش می‌زند، طعمه خود را با پاهای خود می‌گیرد و به سمت عقب هل می‌دهد و محور نیش را به سمت قربانی خود می‌گیرد. این عمل نیش سفت را به یک زاویه عمودی و رو به پایین مجبور می‌کند. نیش زنبور عسل یک ماده با ساختاری پیچیده است. نیش زنبور عسل از چندین قسمت مجزا تشکیل شده است که به صورت هماهنگ عمل می‌کنند. نیش از سه قسمت کلیدی تشکیل شده است: یک شفت نیش تیز یا قلم، با دو لنست جفتی خاردار در فواصل منظم به سمت عقب و جلو که در امتداد طرفین مخالف قلم قرار دارد. زنبور نیش را به داخل هل نمی‌دهد، بلکه توسط مفصل عضلانی که حرکت سرسره‌های خاردار را کنترل می‌کند، به داخل کشیده می‌شود. لانست‌ها به طور متناوب به سمت بالا و پایین قلم حرکت می‌کنند. هنگامی که خار در یک طرف درگیر می‌شود و جمع می‌شود به طوری که خار یک لام گیر کرده و جمع می‌شود، قلم و لغزۀ خاردار دیگر را به داخل زخم می‌کشد – عملاً اره به گوشت می‌رسد. همانطور که خار دیگر گیر می‌کند، قلم را به سمت بالا جمع می‌کند و نیش را بیشتر به داخل می‌کشد. این حرکت تا زمانی که نیش تا حداکثر عمق خود درگیر شود تکرار می‌شود. این روند حتی در صورت جدا شدن نیش از شکم ادامه می‌یابد.
سم نیش که به نام آپیتوکسین شناخته می‌شود، یک مایع بی رنگ تلخ سیتوتوکسیک و هموتوکسیک است که حاوی ترکیبات شیمیایی پروتئین‌های واقع در غده سم، کیسه زهر و پیاز است. زهر 88 درصد آب، با فروکتوز و گلوکز (قند) و فسفولیپیدها (سلول‌های چربی) است. زهر زنبور عسل همچنین حاوی هیستامین، پپتید گرانول‌کننده ماست سل، ملیتین، فسفولیپاز A2، هیالورونیداز و اسید فسفاتاز است. جزء اصلی زهر زنبور عسل که مسئول درد و خارش است، سم ملیتین است که یک پپتید اساسی متشکل از 26 اسید آمینه منفجر می‌کند.
این مولکول‌های کوچک پروتئین گلبول‌های قرمز را پاره می‌کنند و سلول‌های دیگر را در رگ‌های خونی و پوست می‌ترکند. اگرچه ملیتین جزء اصلی و اصلی ترین ماده دردناک زهر زنبور عسل است، هیستامین نیز ترشح می‌شود و با گشاد کردن عروق خونی باعث تورم و قرمزی می‌شود. آنزیمی به نام هیالورونیداز نیز آزاد می‌شود. بافت گوشت را هضم و تجزیه می‌کند. این باعث افزایش سرعت انتشار سم می‌شود. سه پروتئین موجود در زهر زنبور عسل که آلرژن‌های مهمی هستند، فسفولیپاز A2، هیالورونیداز و اسید فسفاتاز هستند. هنگامی که زنبور آپیتوکسین را به قربانی تزریق می‌کند، فرومون‌های هشدار دهنده نیز در هوا منتشر می‌شود و به زنبورهای دیگر هشدار می‌دهد تا در حمله به تهدید ملحق شوند. زهر زنبور کمی اسیدی است و در بیشتر افراد فقط درد خفیفی ایجاد می‌کند.

با این حال، واکنش‌های آلرژیک شدیدتر ممکن است در افراد مبتلا به آلرژی به اجزای سم رخ دهد. واکنش آنافیلاکتیک جدی تهدید کننده زندگی در 0.8درصد از جمعیت رخ می‌دهد. چندین ماهیچه بزرگ برای تسهیل انتقال زهر از طریق دو پمپ داخل غده سم استفاده می‌شود. آنها همراه با کیسه ذخیره سم، سمی را به خود نیش می‌رسانند که طول آن تنها یک یا دو میلی متر است. کیسه حاوی حدود 1.50000 اونس سم مایع است. بسته به مدت زمانی که نیش مجاز به پمپاژ سم است، مقدار تزریق معمولا کمتر از 1.50000 اونس است. هنگامی که کندو توسط حشرات دیگر مورد حمله قرار می‌گیرد، زنبورها می‌توانند دشمنان خود را چندین بار نیش بزنند و زهر تزریق کنند و بعد از هر ضربه زدن، نیش را با خیال راحت خارج کنند. هنگامی که زنبور ماده به شخصی یا حیوانی (پستانداران) نیش می‌زند، قادر نیست. نیش خاردار را بیرون بکشد. هنگامی که زنبور عسل پرواز می‌کند، نیش بدن را به همراه کیسه سم، مکانیسم‌های پمپاژ عضلانی، قسمت‌هایی از شکم، دستگاه گوارش و اعصاب بر روی بدن می‌گذارد. نیش کنده شده و پارگی شدید شکم زنبور عسل را می‌کشد. اگرچه زنبور دیگر متصل نیست، ولی نیش باقی ‌مانده به مدت 30 تا 60 ثانیه به پمپاژ سم به قربانی ادامه می‌دهد. اگرچه هزاران گونه زنبور نیش‌دار وجود دارد، زنبورهای عسل تنها گونه زنبورهایی هستند که دارای نیش خاردار هستند و پس از نیش می‌میرند. زنبورداران دلایل اصلی تهاجمی شدن زنبورها را می‌دانند. این عوامل عبارتنداز: نیاز به محافظت از کندو و عسل خود، تحریک هوای طوفانی و رعد و برق، حساسیت به تشعشعات الکترومغناطیسی، عدم وجود شهد در طبیعت، زمانی که جریان خوب عسل به طور ناگهانی متوقف می‌شود و موارد دیگر، از جمله ژنتیک زنبور عسل. زنبورداران می‌دانند که برخی از کندوها به سادگی تهاجمی هستند، که معمولاً نتیجه ژنتیکی است که ملکه به کلنی زنبورهای کارگر منتقل می‌کند – یک مثال عالی: زنبورهای عسل آفریقایی شده هستند. وقتی زنبورها تهاجمی می‌شوند یا نیاز به دفاع از کندو دارند، از نیش خود استفاده می‌کنند.
زنبورداران می‌دانند که زنبورهای عسل در جستجوی منابع مانند شهد یا گرده، به ندرت نیش می‌زنند. مگر آنکه مزاحمتی برای آنها فراهم شود یا احساس خطر کنند – پس از زنبورهای جستجوگر غافل نشوید. وقتی مردم با یک زنبوردار ملاقات می‌کنند، اولین سوال آنها معمولا این است که «آیا شما نیش خورده‌اید؟» برای اکثر زنبورداران پاسخ این است که «منظورت امروز است؟» برای زنبورداران، نیش زدن به مناسبت تنها بخشی از تجربه زنبورداری است.
فروشگاه زنبورداران پشرو اولین مرجع فروش تجهیزات و وسایل زنبورداری(ملکه زنبور عسل)

فروشگاه زنبورداران پیشرو اولین مرجع فروش تجهیزات و وسایل زنبورداری

وسایل زنبورداری

لباس و کلاه زنبورداری

تجهیزات زنبورداری

بیمه زنبورداری

مجله زنبورداران

مرجع کتاب های زنبورداری