کلاس آموزش اصلاح نژاد زنبور عسل به همت شبکه برکت استودیو کشاورز استان اصفهان و ارائه مباحث علمی آموزشی توسط دکتر محمدرضا بصیری برگزار شد.
این کلاس آموزشی که به صورت آنلاین از ساعت 10 تا 12 روز سه‌شنبه 16 اسفندماه 1401 توسط رسانه ترویج کشاورزی اصفهان برنامه‌ریزی شده بود.
برای شروع تولید لاین دکتر محمدرضا بصیری مدرس این کلاس زنبور عسل اظهار داشت: حداقل به سه لاین مستقل نیاز است اما اگر از چهار لاین استفاده شود، بهتر است هر سال زنبورهای نر تولید شده از هر یک از این لاین‌ها به ایستگاه‌های کنترل شده منتقل شده (یا روش تلقیح مصنوعی) و با تلاقی با ملکه‌های لاین خود اقدام به تولید و حفظ لاین‌های مورد نظر شود. وی تاکید کرد: در سال اول پس از خریداری ملکه‌ها، آنها را باید آزمود. به این صورت که از هر ملکه مادری، چند ملکه دختری تکثیر و آزمایش شوند. براساس نتایج آزمون عملکرد، سه نوع ملکه مادری پرورش دهنده ملکه و دختران آنها به صورت پرورش دهنده زنبورهای نر و نیز ملکه دختری انتخاب می‌شوند.
روش‌های انتخاب
وی در بخشی از سخنان خود به روش‌های انتخاب اشاره کرد و بیان داشت: انتخاب براساس صفات فردی یا خانواده است که انتخاب خانواده شامل آزمون نتاج یا انتخاب برادر و خواهری است.
* روش‌های ساده
* انتخاب فردی
انتخاب براساس رکورد خود فرد (برای صفت موردنظر) انجام می‌شود و به آن انتخاب توده ای نیز می‌گویند. این مورد در حالتی است که افراد منتخب به صورت دسته جمعی (نظیر ملکه‌های پدری و مادری در یک زنبورستان بسته یا کنترل شده) باهم آمیزش کنند. در این صورت، به هر یک از دو مولفه و ضریب یکسان داده می‌شود.
* انتخاب خانواده
انتخاب براساس انحراف میانگین هر خانواده از میانگین جامعه انجام و ضریب مولفه انحراف درون خانواده‌ای صفر منظور می‌شود. در این روش تمام افراد خانواده دارای میانگین برتر انتخاب می‌شوند با استفاده از این روش، انحراف‌های محیطی از میانگین خانواده‌ها خنثی می‌شود. در نتیجه میانگین فنوتیپ خانواده تقریبا معادل میانگین ژنوتیپ است. این روش کارایی زیادی دارد که وارانس محیطی زیاد و ضریب وراثت پذیری آن (مانند میزان تخم گذاری ملکه) کم باشد. به علاوه لازم است که عوامل محیطی مشترک و آثار مادری بر واریانس فنوتیپ خانواده موثر نباشد و تعداد افراد خانواده‌ها نیز زیاد باشند. دو روش زیر، انواعی از انتخاب خانواده است:
– آزمون نتاج: این روش در اصلاح نژاد کاربرد زیادی دارد. معیار انتخاب، میانگین ارزش نتاج یک فرد است. تفاوت آن با روش انتخاب خانواده در این است که نمی‌توان والدی، مانند کلنی پدری را، رکوردگیری و از آن در میانگین ارزش خانواده استفاده کرد. در این روش، والدین منتخب و نتاج آنها هم زمان در زمره والدین نسل بعد استفاده می‌شوند.
– انتخاب برادر – خواهری: این روش نیز شبیه انتخاب خانواده است؛ با این تفاوت که نتاج مورد انتخاب نظیر زنبورهای نر، قابل رکوردگیری نیستند و در میانگین ارزش خانواده سهمی ندارند.
انتخاب داخل خانواده
انتخاب براساس رکورد فرد از میانگین خانواده انجام و ضریب مربوط به میانگین خانواده صفر در نظر گرفته می‌شود. در این روش، بهترین فرد از هر یک از خانواده‌ها انتخاب می‌شود. استفاده از این روش باعث حذف واریانس محیطی مشترک و آثار مادری (مانند اثر فرمون بر فعالیت زنبورهای کارگر) می‌شود.
دکتر محمدرضا بصیری عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان، روش‌های انتخاب برای چند صفت را توضیح داد و گفت: روش‌های رایج انتخاب برای چند صفت شامل روش سطوح حذفی مستقل، روش تاندم و شاخص انتخاب است.
روش سطوح حذفی مستقل (ICL)
در این روش، به طور هم زمان یا در مراحل متفاوت زمانی می‌توان موجودات را برای دو یا چند صفت که دارای حداقل مقدار تعیین شده باشد، انتخاب کرد. بنابراین موجودی که برای تمام صفات مورد نظر، دارای رکورد بیش از مقدار حداقل باشد، برای تولید مثل انتخاب می‌شود. ولی اگر رکورد موجود برای یکی از صفات کمتر از مقدار حداقل باشد، حذف می‌گردد.
وی افزود: این روش انتخاب دارای معایبی است:
از جمله اینکه یک موجود که از نظر یک صفت بسیار برتر است، به دلیل نداشتن حداقل رکورد صفت دیگر، حذف می‌شود.
با کاهش شدت انتخاب برای هر یک از صفات، پیشرفت و پاسخ انتخاب کاهش می‌یابد.
* روش تاندم
این روش به این صورت است که در زمان معینی، برای یک صفت انتخاب انجام می‌شود تا آن صفت در موجودات به حد مطلوب برسد. سپس برای صفت بعدی انتخاب صورت می‌گیرد. این روش انتخاب، نیز نواقصی دارد از جمله اینکه:
– انتخاب برای چند صفت طولانی است
– اگر بین صفات هم بستگی منفی باشد، پیشرفت یک صفت باعث کاهش صفت دیگر می‌شود.
