تاریخچه زنبورداری در جهان را می توان به اولین نشانه به دست آمده از زنبور عسل نسبت داد، این نشانه، فسیلی است که از لای صمغ های منطقه بالتیک به دست آمده است. این فسیل حدود 40 میلیون سال قدمت دارد. در حال حاضر از یک فسیل زنبور عسل در موزه تاریخ طبیعی نیویورک نگهداری می شود که قدمت آن حدود 20 میلیون سال تخمین زده شده است.
این اسناد نشان می دهد که قدمت زندگی زنبور عسل بر روی کره زمین به مراتب بیشتر از قدمت زندگی انسان و بسیاری از گونه های جانوری یا گیاهی موجود یا منقرض شده است. این قدمت نسبتا استثنای زندگی زنبور عسل در مقایسه با بسیاری از گونه های دیگر، نشان می دهد که این حشره از بدو پیدایش تاکنون قادر بوده است که تمام شرایط محیطی و دگرگونی های زمین شناختی را تحمل کند و زندگی خود را تداوم ببخشد و این در حالی است که بسیاری از گونه هایی که بعد از زنبور عسل روی کره زمین پدید آمدند، پس از مدتی منقرض شده و اکنون هیچ اثری جز تعدادی فسیل از آن ها باقی نمانده است.
بی شک قدمت کم نظیر طول عمر گونه زنبور عسل روی کره زمین، یکی از اسرار خلقت است که تا قرون اخیر بشر از آن کاملا بی اطلاع بود. به هر حال با کشف بخشی از این راز بزرگ خلقت و طبیعت، بشر توانست به ارزش واقعی زنبور عسل برای خودش و برای کل طبیعت جاندار پی ببرد. این راز بزرگ طبیعت که باعث شده است زنبورعسل از لحاظ ارزش و اهمیت در صدر تمامی حیوانات و گیاهان قرار گیرد، قابلیت بسیار بالا و تقریبا منحصر به فرد زنبور عسل در گرده افشانی بسیاری از گونه های مهم گیاهی بوده است.
ظهور و پیدایش زنبورعسل در کره زمین
اجداد زنبور عسل بدون شک زنبورهای زرد و خرمایی (غارتگر) یا حشراتی مشابه آن ها بوده اند که مانند زنبورهای سرخ و زرد امروزی لانه های خود را در جاهای سرپوشیده بنا می کردند.
زنبور عسل کوچک (آپیس فلورا) و زنبورعسل درشت (آپیس دورساتا) نمونه هایی از زنبورعسل های ابتدایی هستند که تنها یک شان در محیط های سرپوشیده و باز به وجود می آورند. به تدریج که سطح کره زمین سردتر شد و یا این زنبوران ابتدایی به نواحی سردسیر گسترش یافتند، کلنی هایی که در محیط های محفوظ لانه ساختند از سازش پذیری بیشتری با محیط برخوردار بودند.
منشأ زنبور عسل
منشا زنبور عسل نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری آفریقا است، اما امروز به جز نواحی قطبی، زنبور عسل در تمام نقاط دنیا یافت می شود. تا قرن ۱۶ میلادی، زنبور عسل فقط به نقاط کشف شده دنیا برده شده بود و لذا در قاره آمریکا، استرالیا و نیوزلند تا قبل از آن زمان زنبور عسل وجود نداشت.
درباره تاریخچه زنبورداری در ایران چقدر اطلاعات دارید؟
بشر از بدو پیدایش، آشیانه های طبیعی زنبور عسل در غارها، شکاف صخره ها، تنه درختان و دیگر نقاط را به عنوان مکان هایی برای دستیابی به عسل کشف کرد و تا قبل از قرن ۱۶ میلادی نیز برای دستیابی به عسل، آشیانه های طبیعی زنبور عسل را مورد حمله و تخریب قرار می داد. انسان به تدریج دریافت که می تواند با جمع آوری آشیانه های طبیعی زنبوران عسل، تعدادی از آن ها را در مجاورت محل زندگی خود نگهداری و از آن ها بهره برداری کند.
شروع پرورش زنبور عسل
بنابراین بومیان نواحی جنگلی، آشیانه های تنه درختی زنبوران عسل را با قطع بخشی از تنه درخت و بستن دو طرف آن جمع آوری و به صورت افقی یا عمودی در محل مستقر می کردند و به این ترتیب پرورش زنبورعسل توسط انسان شروع شد. در نقاط غیر جنگلی نیز مردم با ساختن آشیانه های گلی، سفالی، سبدی و غیره و جا دادن زنبوران عسل در آن ها به پرورش زنبور عسل روی آوردند. در مصر باستان، برای تولید عسل و موم، از لوله های سفالی یا آشیانه های کوزه ای برای پرورش زنبور عسل استفاده می شد.
مصریان با مهاجرت دادن این کندوها در طول رودخانه نیل، عسل بیشتری به دست آوردند. کندوهای بومی هر منطقه این خواص را داشته است که زنبورها را از گزند باد و باران و سایر عوامل جوی نامساعد حفظ کند، اما چون قاب قابل جابجایی ندارند، در هنگام برداشت عسل، زنبوردار مجبور بوده است که ابتدا با دود دادن زنبورها را از کندو خارج کند و سپس به برداشت شان های عسل اقدام کند. بدیهی است شان های عسل کندوهای بومی در هر نوبت برداشت عسل قابل استفاده مجدد نبوده و زنبورها مجبورند که مجددا آن ها را بسازند.
عمل گرده افشانی زنبورعسل برای انسان و کل طبیعت از چنان اهمیتی برخوردار است که در غیاب زنبور عسل، تداوم حیات گیاهان گل داری که برای بارور شدن به عمل گرده افشانی حشرات، به ویژه زنبور عسل نیاز مطلق دارند، به شدت دچار مخاطره و اختلال می شود و با ایجاد این اختلال، بسیاری از گونه های گیاهی پر اهمیت در تغذیه انسانی و حیوانی منقرض خواهند شد. بنابراین با انقراض نسل زنبوران عسل، به علت کاهش بسیار شدید در قابلیت تولید غذا و خوراک های حیوانی در طبیعت، عملا برای درصد بالایی از حیوانات و بالطبع انسان غذای کافی وجود نخواهد داشت و در نتیجه این محدودیت، قحطی، گرسنگی و مرگ و میر درصد بسیار بالای حیوانات و انسان خواهد بود.
باید بپذیریم که زنبور عسل مهم ترین سر حلقه زنجیره حیات روی کره زمین است چرا که تاکنون ده ها هزار گونه های گیاهی و جانوری در چرخه حیات به وجود آمدند و پس از مدتی منقرض شدند، بدون آنکه اختلال قابل توجه ای در زنجیره حیات به وجود آمده باشد. اما تنها با حذف زنبور عسل از چرخه حیات، زندگی گیاهی، حیوانی و انسانی دست خوش چنان اختلال هولناکی می شود که تاب تصور آن نیز دشوار است.