مقدمه
زنبوران عسل 140-220 ميليون سال پيش در عهد ژوراسيك و در دوره مزوزوئيك از زنبوران واسپ از خانواده اسفيسيد در كره زمين ظاهر شدند، اجداد اين زنبوران به مقدار زيادي از پروتئين‌هاي حيواني تغذيه مي‌كردند و به‌تدريج به خوردن گرده گياهان مختلف پرداختند. آنها هنوز هم مي‌توانند بعضي از اسپورهاي قارچي و كپك‌ها را خورده و يا به‌صورت همخواري لاروهاي ديپلوئيد زنبوران نر و يا لاروها را بخورند و در صورت نبود گرده زنبوران ممكن است مواد جايگزين گرده كه توسط زنبوردار از بافت‌هاي گياهي، حيواني مانند سويا و پودر تخم مرغ و غيره تولید می‌شود مورد تغذيه قرار دهند.
گرده‌ها منابع اصلي مغذي‌هاي درشت مانند پروتئين‌ها، چربي‌ها (آمينواسيدها، اسيدهاي چرب و غيره) و مغذي‌هاي ريز شامل ويتامين‌ها، كارتنوئيدها، فلاونوئيدها، اسيدهاي آلي، مواد معدني و مانند آنها هستند، شهد و عسل منبع اصلي قندهاي مختلف (مغذي‌هاي درشت) و همچنين مغذي‌هاي ريز مي‌باشند. در ذيل تركيبات بعضي از مغذي‌هاي ريز و درشت كه در متوازن كردن جيره غذايي زنبور عسل مورد استفاده قرار مي‌گيرد شرح داده ميشود.
* پروتئين‌ها
زنبور عسل مانند ساير حيوانات به غذاي روزانه نيازمند است كه مواد مغذي با ارزش و تراز شده‌اي را براي رشد، تكامل، ادامه حيات و توليد مثل را داشته باشد، عسل و عسلك كه كربوهيدارت‌هاي مورد نياز زنبوران را فراهم مي‌كنند داراي مقدار كمي از پروتئين‌ها، آمينواسيدها و ويتامين‌ها مي‌باشند و آنها به گرده جهت رفع نيازهاي اصلي پروتئين و ليپيدها همه مواد مغذي، آمينواسيدها، ويتامين‌ها و عناصر شيميايي وابسته مي‌باشند. محاسبه گرديده است كه گرده جمع‌آوري شده در طول يكسال به‌طور ميانگين حاوي هفت كيلوگرم پروتئين و 7/0 كيلوگرم چربي بوده است.
* سنجش مقدار پروتئين در بدن زنبور و گرده
سنجش مناسب از نوع غذاي مورد نياز كلني و ارزش غذايي گرده مستلزم شناسايي مقدار پروتئين موجود در بدن زنبوران و گرده‌ها مي‌باشد و اين عمل توسـط روش‌هايي انجام داده ميشود و شامل:
– سنجـش پروتئين حقيقي (TP )
– مقـدار پروتئيـن خام (CP).
– مقدار كل آمينواسيدهاي ضروري
– ارزش انرژي‌زايي كل گرده.
در ميان روش‌هاي مختلف سنجش روش كجلدال روش كلاسيكي است كه مورد تأييد مراجع بين‌المللي مي‌باشد و در اين روش بعد از آزمايشات مختلف مقدار كل پروتئين خام از مجموع نيتروژن موجود در نمونه زنبور ضربدر ضريب تبديل (25/6 × كل نيتروژن ) و در نمونه گرده (6/5 × كل نيتروژن) حاصل مي‌گردد با استفاده از روش كجلدال محاسبه گرديده كه زنبور عسل خشك داراي 8/56 درصد پروتئين خام مي‌باشد.
سائر و همكاران با استفاده از روش كجلدال پروتئين خام موجود در زنبور عسل خشك را 8/56 درصد محاسبه کردند و چون كتين 1/11 درصد از وزن بدن زنبور را تشكيل مي‌دهد و داراي 9/6 درصد نيتروژن مي‌باشد لذا با كسر ما به‌تفاوت نیتروژن كتين مقدار پروتئين خام موجود در بدن زنبور خشك از 8/56 درصد به 52 درصد كاهش پيدا مي‌كند.
* آمينواسيدها
آمينواسيدها از غذاهاي پروتئين‌دار ناشي مي‌شوند، تا كنون بيش از 300 آمينواسيد شناخته شده است. در ميان آنها فقط 22 نوع آمينواسيد پروتئين‌ساز وجود دارد كه به‌صورت زنجيره‌هاي پپتيد براي تشكيل دامنه گسترده‌اي از پروتئين‌ها تركيب مي‌شوند، هزاران پروتئين مختلف در ارگانيسم حيوان (زنبور ) يافت شده كه از 20 مونومر استاندارد L- آمينواسيد تشكيل شده است. اين 20 آمينواسيد سازنده پروتئين در كد ژنتيكي بوده و به‌عنوان آمينواسيدهاي استاندارد شناخته ميشود، دو آمينواسيد ديگر مي‌تواند به‌وسيله مكانيسم‌هاي ويژه‌اي تركيب شود. نه انسان نه هر حيوان ديگري از جمله زنبور عسل نمي‌تواند10 تا از 20 آمينواسيد را در مقادير كافي براي حمايت از رشد لارو و زنبور عسل يا براي حفظ سلامتي در زنبوران بالغ سنتز كند (شكل1) که به‌نام آمينواسيدهاي ضروري ناميده مي‌شوند، ساير آمينواسيدهاي غيرضروري (ضروري در بعضي مواقع) در چربي بدن زنبوران سنتز ميشود.
* گرده:
گرده‌ها منبع اصلي پروتئين‌ها، آمينواسيدها، ليپيدها و چربي‌ها براي زنبوران عسل‌اند 15 تا 19 آمينواسيد در گرده‌ها وجود دارند و حاوي همه آمينواسيدهاي ضروري مي‌باشد (شكل 1).
مشاهدات اشميت و همكاران نشان داد زنبوران بر روي يونجه (لوسرن) و آفتابگردان (استراسه) كه ذاتاً حاوي پروتئين بسيار كم و فقط دو درصد آمينواسيدهاي آزاد دارند از كمبود متيونين و تريپتوفان رنج مي‌برند و زنبوران عسل مي‌توانند فقط 15 تا 18 درصد از پروتئين خام را از گرده يونجه به‌دست آورند. لذا آنها بايد با مكمل پروتئيني غني از اين آمينواسيدها تغذيه شوند. زنبوران آپيس مليفرا زماني كه گرده منداب و آفتابگردان تغذيه كرده‌اند طول عمر آنها به‌ترتيب 5/2 و 6/1 برابر طول عمر زنبوراني است (شاهد) كه فقط شربت ساكارز خورده‌اند. زنبوراني كه براي گرده‌افشاني محصولات تك‌كشتي مانند آفتابگردان و كنجد به غير از (دانه‌هاي روغني منداب) به‌كار برده مي‌شوند نياز به گرده گياهان گل‌دار يا مكمل‌هاي تغذيه‌اي جايگزين براي غني‌سازي جيره و حفظ سلامت كلني دارند. ذرت با درصد پاييني از پروتئين و درصد بالايي از نشاسته (22 درصد) و با كمبود آمينواسيد هيستيدين مواجه است. محدود بودن جيره غذايي زنبور به ذرت باعث برداشتن تخم‌ها و خوردن لاروها توسط زنبوران پرستار مي‌گردد و اينها باعث ضعيف شدن كلني و مستعد شدن زنبوران به شیوع بيماري‌ها مي‌گردد لذا زنبوران گرده ذرت را جمع‌آوري نمي‌كنند. اگرچه برخي نويسندگان گزارش داده‌اند كه زنبوران كاكل‌هاي ذرت را مورد بازديد قرار مي‌دهند. جالب است درصد پروتئین گرده‌های علف طلائی در حدود یک سوم کمتر از مقدار آن از 172 سال پیش می‌باشد زیرا میزان کربن دی اکسید (CO2) در اتمسفر براساس گزارش سازمان جهانی هواشناسی از 280 به 398 پی پی ام رسیده است.
* توازن پروتئين زنبور عسل و آمينواسيدهاي ضروري/ كربوهيدارت‌ها:
هر كلني در روز به 50 تا 100 گرم پروتئين خالص نياز دارد. ميانگين مقدار پروتئين در گرده 25 درصد و در عسل نيم‌درصد است، كلني وحشي در مناطق معتدل براي زنده‌ماني سالانه حدود 120 كيلوگرم شهد (نكتار)، 20 كيلوگرم گرده و 25 ليتر آب مصرف مي‌كند، استنديفر و همكاران برآورد كرده‌اند كه غذاي طبيعي مورد نياز كلني‌هاي منتخب 137 تا 288 كيلوگرم عسل و 23 تا 32 كيلوگرم گرده در سال است. يك كلني در اندازه متوسط براي زمستان‌گذراني حداقل به مقدار 20 كيلوگرم عسل نياز دارد ( ما در طول 40 سال زنبورداري براي زمستان‌گذراني مقدار 5/1 كيلوگرم ذخيره غذايي براي هر شان زنبور درنظر مي‌گرفتيم).
* سطوح پروتئين خام در ارزيابي كيفيت گرده:
جستجوگران گرده‌هايي كه بين 5/2 تا 60 درصد پروتئين خام دارند جمع‌آوري و اغلب گرده جمع‌آوري شده داراي حدود 25 درصد پروتئين خام است، گرده‌هايي كه داراي كمتر از 20 درصد پروتئين خام باشند مانند گردههاي گندم سياه، ذرت، اسطوخودوس، آفتابگردان و قره‌قاط، در اين صورت تعداد زنبوران كلني كاهش يافته و آنها نمي‌توانند با وجود شهد كافي در گل‌ها عسل خوبي توليد كنند در زمان جاري شدن شهد اصلي گرده‌ها بايد بيش از 25 درصد پروتئين خام داشته باشند تا پرستاران نوزادان بيشتر با پروتئين كافي در بدن آنها پرورش دهند در اين صورت زنبوران در زمان توليد عسل ريزش و پياده‌روي و تلف نمي‌شوند. از گرده‌هايي كه داراي بيش از 25 درصد پروتئين خام مي‌باشد مي‌توان به گياهان، شلغم، كلم روغني، دانه روغني منداب، باقلاي سبز، لوبيا و ماشك نام برد و بهتر است در زمان جاري شدن شهد اصلي زنبوردار مقاديري از گردههاي مذكور، يا مكمل و مواد جايگزين گرده را به كلني‌ها بدهد تا از كاهش پرورش نوزادان و پياده‌روي زنبوران جلوگيري گردد اگر زنبوران گردهاي با پروتئين خام 20 درصد جمع‌آوري كنند آنها بايد روزانه بين 250 تا 500 گرم گرده به كندو انتقال دهند، گرده‌هايي با 25 درصد پروتئين خام مقدار گردههاي جمع‌آوري‌شده بايد 200 تا 400 گرم گرده باشد و اگر پروتئين خام فقط 15 درصد باشد زنبوران بايد 340 تا 680 گرم در روز جمع‌آوري نمايند، مشاهدات ديگر نشان داده است كه براي هر 10 گرم پروتئين مورد نياز كلني، زنبوران بايد 48 گرم گرده با پروتئين خام 30 درصد مصرف كنند. اگر مقدار پروتئين خام 20 درصد باشد كلني بايد حدود 72 گرم گرده مصرف كند.
* نان زنبور
نان زنبور با گرده متفاوت است و داراي ويتامينهاي بيشتر و پلي‌ساكاريدهاي مركب كمتري است و در آن قندهاي ساده بيشتر و نشاسته آن صفر و خاكستر و اسيديته نسبت به گرده كاهش پيدا كرده است، به‌هر حال زنبوراني كه نان گرده خورده‌اند از آنهايي كه گرده با تله گرفته شده مصرف كرده‌اند عمر طولاني‌تري داشته ضمناً تخمير باعث غنای مواد غذايي موجود در گرده‌ها و اسپور قارچ‌ها شده، قابليت هضم بيشتري پيدا كرده و عاري از هرگونه باكتري‌هاي بيماريزا است، باكتري‌ها و لاكتوباسيلوس‌ها و ساير ميكروب‌ها (شكل 2) به‌طور قابل ملاحظه‌اي از غذاي موجود در گرده‌ها حمايت‌كرده و با توليد نان زنبور گرده‌ها را قابل هضم‌تر و جذب‌تر مي‌نمايند.
كربوهيدرات‌ها
گرده منبع اصلي پروتئين‌ها بوده و داراي 41 درصد قندهاي مختلف است 50 درصد از قندهاي موجود در گرده نشاسته بوده و اغلب هضم نمي‌شود. زنبوران بيشتر قندهاي عسل را براي تأمين سوخت و توليد انرژي در طول پرواز و گرم نگهداشتن كلني مصرف مي‌كنند، نياز روزانه زنبوران بالغ براي قندها چهار تا 11 ميلي‌گرم از قند خشك و يا 22 ميكروليتر از شربت با غلظت 50 درصد قند مي‌باشد، كلني با 50 هزار زنبور هر روز به مقدار 1/1 ليتر از شربت قند يك و يك و يا 2/2 ليتر از شربت با غلظت 25 درصد نياز دارد.
1. شهد
شهد منبع كربوهيدرات‌ها براي زنبوران عسل است كه از گل‌ها جمع‌آوري ميشود، غلظت آن از پنج تا 60 درصد در گياهان مختلف متفاوت است و در بين 34 قند محلول موجود در شهدها فقط هفت قند براي زنبوران شيرين مي‌باشند در بين اين قندها ساكارز به نسبت 55 درصد گلوكز 24 درصد و فروكتوز 21 درصد در شهدها وجود دارند شهد آفتابگردان از نظر رافينوز غني بوده و براي زنبوران سمي مي‌باشد.
2. عسلك
عسلك با ميانجيگري حشرات مكنده، نيم بال (هميپترا) توليد ميشود كه به‌صورت قطرات كوچكي در روي گياه باقي مانده و به‌وسيله حشرات از جمله زنبوران عسل جمع‌آوري مي‌گردد و در زمان وجود عسلك غيرمحتمل است كه گرده نيز وجود داشته باشد لذا به كلني‌ها بايد گرده، مكمل و يا مواد جايگزين گرده داده شود تا پرستاران بتوانند به پرورش نوزادان ادامه دهند عسلك علاوه‌بر گلوكز، فروكتوز و ساكارز داراي 30 درصد ترهالوز و مالتوز مي‌باشد از نقطه‌نظر عملي عسل‌هايي كه كمتر از 6/0 گرم در 100 گرم عسل ملزيتوز دارند به‌عنوان عسل گل‌ها و آنهايي كه داراي بيش از 6/0 گرم ملزيتوز در 100 گرم عسل دارند عسلك هستند.
ليپيدها
ليپيدها موادي هستند كه در رشد و توليد مثل مشاركت مي‌كنند عموماً چربي نيز ناميده مي‌شوند منبع اصلي كلسترول، اسيدهاي چرب اصلي، استرول‌ها و ويتامينهاي محلول در چربي مي‌باشند و در توليد ژله رويال هم شركت مي‌كنند، چربي‌ها دو برابر پروتئين‌ها و قندها انرژي توليد مي‌كنند.
3. آب
آب 70 درصد وزن سلول‌ها را تشكيل مي‌دهد و زنبوران نسبت به حشرات ديگر اهميت كمتري به كمبود آب و خشكي نشان مي‌دهند زيرا سوخت و ساز شهد در هنگام پرواز زنبور آب زيادي توليد مي‌كند. زنبوران از هر 5/4 كيلوگرم عسلي كه مي‌خورند در حدود 8/3 ليتر آب توليد مي‌كنند زنبورداران حرفه‌اي براي تأمين كمبود ذخيره زمستانه مقدار دو، سه كيلوگرم شكر معمولي در اختيار زنبوران قرار مي‌دهند و آنها با استفاده از آب فوق‌الذكر شكر را مورد بهره‌برداري قرار داده و از گرسنگي نجات پيدا مي‌كنند.
4. تغذيه تكميلي كلني‌هاي زنبور عسل
در مناطق معتدل زنبوران در طول سه ماه از 12 ماه سال گرده، شهد و رزين جمع‌آوري و در شان‌ها ذخيره كرده و در طول نه ماه با تغذيه مقادير آنها پيوسته كاهش پيدا مي‌كند و اگر يكي از آنها باتمام برسد و يا از كيفيت خوبي برخوردار نباشد در اين صورت نوزادان ضعيفي پرورش داده ميشود و حتي ممكن است زنبوران در اثر نبود ذخيره غذايي تلف شوند، اين عمل اكثراً در اوايل بهار و نيمه دوم تابستان بعد از برداشت عسل و يا در طول زمستان‌گذراني اتفاق مي‌افتد براي پيشگيري از عوارض مذكور زنبورداران با تغذيه مناسب كلني باعث پرورش نوزادان قوي‌تر و بيشتر گرديده و از مرگ و مير زنبوران نيز جلوگيري مي‌نمايند. تغذيه زنبوران از سال 1888 شروع و در سال 1930 در زنبورستان‌هاي كشورهاي اروپايي گسترش پيدا كرده است. اصولاً كلني‌ها 50 درصد از زنبوران خويش را در طول زمسان‌گذراني از دست مي‌دهند تغذيه آنها در نيمه دوم تابستان و شش تا هشت هفته مانده به شروع آب و هواي بهاري باعث پرورش نوزادان بيشتري گرديده و بدين‌ترتيب آنها جايگزين زنبوران تلف شده مي‌گردند.
غذاهاي تكميلي كربوهيدرات‌ها:
زماني كه شهد و عسل كم بوده باشد نوزادان و لاروهاي ملكه خوب تغذيه نمي‌شوند و در اين صورت جثه زنبوران كوچك بوده و واكنش بهداشتي انجام داده نمي‌شود. در چنين شرايطي لازمست كندوها به جاي ديگري انتقال داده شوند و يا با غذاهاي مكمل كربوهيدرات‌ها تغذيه شوند در اين صورت از غذاهايي به‌شرح ذيل مي‌توان استفاده كرد:
-شان‌هاي عسل -عسل اكستراكتور شده شربت اینورت ايزوگلوكز (شربت ذرت غنی از فروکتوز) – مطابق نظر بوبرزكي جايگزيني عسل با قند – هزينه زمستان‌گذراني را كاهش مي‌دهد – توسعه طبيعي كلني‌ها را تضمين مي‌كنـد- تلفات زمستاني كلني‌ها و ملكه‌ها را كاهش مي‌دهد – رطوبت آشيانه‌ها را كاهش مي‌دهد – توسعه طبيعي كلني‌ها را تضمين مي‌كند -توليد عسل را به‌طور معني‌داري كاهش نمي‌دهد – رطوبت آشيانه‌ها را كاهش مي‌دهد – درآمد زنبورستان افزايش پيدا مي‌كند- استفاده از ذخاير زمستاني را كاهش مي‌دهد.
غذاهاي پروتئيني تكميلي:
اصولاً زنبوران گرده را به‌اندازه نيازهايشان جمع‌آوري و به‌صورت نان زنبور ذخيره‌سازي مي‌كنند اگر هوا براي سه، چهار روز مناسب نبوده و يا بنا به عللي گردهاي به‌داخل كندو توسط جستجوگران انتقال داده نشود كلني كه در حال رشد است، زنبوران با كمبود گرده مواجه مي‌شوند. براي پيشگيري از چنين وضعي دادن غذاهاي پروتئيني تكميلي براي تحريك زنبوران به فعاليت زيادتر و پرورش نوزادان بيشتر بسيار ضروري مي‌باشد. غذاهاي پروتئيني تكميلي تغذيه‌شده به زنبوران عسل به شرح ذيل گروه‌بندي شده‌اند 1- گرده يا نان زنبور نگهداري شده 2- مكمل‌هاي گرده جيره‌هاي پرپروتئين مصنوعي حاوي پنج تا 25 درصد براي تهيه مخلوط‌هاي مغذي و جذاب براي زنبوران 3- مواد جايگزين گرده شامل – جيره‌هاي غذايي تهيه شده با پروتئين مصنوعي بالا بدون اسـتفاده از گرده و نان زنبـور – جيره‌هاي غذايي آمينواسيدهاي ضروري مصنوعي كه حاوي هيچ گردهاي نباشد. جيره‌هاي غذايي تهيه شده مي‌توانند جايگزين خوبي براي گرده‌ها باشند و از موادي كه براي تهيه آنها پيشنهاد شده است مي‌توان به پروتئين‌هاي گياهي و حيواني مانند سويا، كنجاله سويا، ذرت اكسترود، مخمر قارچي، پودر شير خشك كم‌چرب، پودر تخم مرغ، پروتئين سيب‌زميني، پودر هيدروليز شده ماهي و خون خشك شده ماكيان بهره گرفت.
در (جدول شماره 1) ارزش‌هاي مقايسه‌اي گرده و آرد سويا در جيره غذايي زنبور ارائه و در اين آزمايش جيره غذايي حاوي فقط عسل و يا عسل به‌علاوه گرده و سويا به‌كار برده شده است.
همانطوري كه در جدول مشاهده ميشود تغذيه به‌تنهايي با عسل فقط 575 زنبور در هر كلني و به‌اضافه آرد سويا 2600 زنبور، به‌اضافه كيك گرده به‌تنهايي بهترين بوده و 8600 زنبور پرورش داده است. جايگزين گردهاي كه در خانه‌ها تهيه مي‌شوند اغلب از نظر مواد مغذي ضعيف بوده و بر روي خوش خوراکی و مطلوب بودن آنها تحقيقي انجام داده نمي‌شود.
تعداد فزاينده‌اي از نتايج پژوهش‌هاي آزمايشي از ايده هايداك حمايت مي‌كنند كه او يك غذاي تكميلي پروتئيني فعال از لحاظ بيولوژيكي در شكل مخلوط خشك يا كيك‌هاي مرطوب را پيشنهاد كرده است. فرمول مخلوط خشك جايگزين گرده اصلي حاوي – آرد سويا 3، مخمر آبجو خشك‌شده 1، (نسبت‌ها به وزن)- درصورتي كه فرمول كيك مرطوب حاوي – يك قسمت از شربت قند سرد شده (دو قسمت قند + يك قسمت آب) و يك پوند (453 گرم) از ماده جايگزين گرده كه با هم مخلوط شده‌اند.
نشان داده شده است كه تغذيه مكمل به كلني‌ها و به‌مدت 25 روز با يك جايگزين گرده ( كه از پودر قند پودر شير و عسل تشكيل يافته) توليد نوزادان را تا 111 درصد، جمعيت زنبوران تا 116 درصد و توليد عسل را تا 115 درصد افزايش مي‌دهد، در تحقيقات ديگري مواد جايگزين گرده كه از مخلوط آرد ذرت، آرد سويا و آرد گلوتن ذرت تشكيل گرديده و با پروتئين خام 30 تا 35 درصد به‌عنوان جيره‌هاي غذايي بهتري براي رشد كلني آپيس‌ليگو ستيكا (نژاد ايتاليايي) در مقايسه با دانه‌هاي روغني منداب (شاهد) بوده است، در سال 2013 مانينگ و بلك براساس مرور مقالات و آزمايش‌هاي خويش نتيجه‌گيري كردند كه يك ماده جايگزين گرده بايد ويژگي‌هاي زير را داشته باشد 30 درصد پروتئين، 5/12 درصد آب، 10 درصد الياف، 7/41 درصد قند، 4/4 درصد روغن (5 درصد براساس مخلوط خشك)، يك درصد مواد معدني و ويتامين‌ها و 1/0 درصد كلسترول.
به‌تازگي ايده خورانيدن غذاي تكميلي زنبوران با كمپلكس‌هاي مايع آمينواسيدها مورد بررسي قرار گرفته است آنها با پربيوتيك‌ها اغلب غني شده با ويتامين‌ها، مواد معدني، مواد معطر تركيب مي‌شوند محلول در آب و شربت‌هاي قند هستند كه برداشت، جذب و متابوليسم‌شان توسط زنبوران افزايش مي‌يابد.
آرد سويا:
آرد سويا متداول‌ترين ماده جايگزين تشكيل‌دهنده غذاهاي تكميلي پروتئيني زنبور عسل مي‌باشد اگرچه برخي از نويسندگان تأثير ضعيف آن را در ساخت كلني‌ها گزارش كرده‌اند، آرد سويايي كه به‌روش اكسپلر (پرس سرد) چربي‌گيري شده است شبيه مخمر قارچي از لحاظ پروتئين‌ها و آمينواسيدها غني مي‌باشد و هر دو حدود 50 درصد پروتئين دارد ولي پروتئين مخمر قارچي شبيه پروتئين‌هاي گرده مي‌باشد آرد سويا داراي مقدار كمي از ويتامينهاي گروه B بوده كه با افزودن مخمرهاي قارچي كمبود ويتامينهاي گروه B و ويتامينهاي C و E و ريزعناصر معدني جبران مي‌گردد.
مخمرهاي قارچي، سبوس و گلوتن
منبع اصلي پروتئين در كيك‌هاي توليدي براي زنبور عسل متعلق به مخمر آبجو ، ساكارومايسس سرويسيه مي‌باشد كه مخمر نانوايي را نيز شامل ميشود، مخمر آبجو از لحاظ ويتامين‌ها برتر بوده و مخمر تورولا هم مي‌تواند در تركيب با آرد سويا و مخمر آبجو به‌كار رود، هر دو مخمر از لحاظ تغذيه‌اي شبيه گرده بوده ولي تركيب آمينواسيد مخمرها به‌طور كامل رضايت‌بخش نمي‌باشد. آشكار شده است كه تغذيه كلني‌ها با مخمر قارچي بالاترين نتيجه را براي پذيرش سلول‌هاي ملكه دارد (5/80 درصد) درحالي‌كه زنبوران شاهد پايين‌ترين نتيجه پذيرش (8/37 درصد) را نشان مي‌دهد و مخمر باعث بالاترين طول و قطر شكمي ملكه به‌طور معني‌دار ميشود، در اقليم‌هاي گرم دادن هر هفته 500 گرم كيك‌هايي با مخمر قارچي به نوزادان را به‌شرح زير با تيمارهاي مختلف افزايش مي‌دهد دانه گرده با مخمر قارچي 1/78 درصد – كنجاله نخود با مخمر قارچي 3/77 درصد – ذرت با مخمر قارچي 65 درصد – گرده تنها (شاهد) 1/62 درصد، مشخص شده است كه دانه‌هاي گرده با مخمر قارچي در برابر فقط گرده 16 درصد افزايش در سطح نوزادان را نشان مي‌دهد. درصد عسل توليد شده براي تيمار گرده با مخمر قارچي به‌طور معني‌داري بهتر از درصد عسل توليد شده با گرده بوده است افزايش عسل توليد شده – 7/25 درصد با استفاده از گرده با مخمر – 8/33 درصد با استفاده از نخود با مخمر قارچي – 8/16 درصد با استفاده از آرد ذرت با مخمر بوده وقتي كه با 1/12 درصد براي شاهد ( گرده تنها) مقايسه شده نشان مي‌دهد كه گرده‌ها با مخمر در برابر گرده تنها 6/13 درصد افزايش در مقدار عسل توليد شده بوده است. بنابراين گرده جمع‌آوري‌شده در تهيه بسياري از مكمل‌هاي كلوچه‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد ولي منبع اصلي در آنها به‌طور معمول مخمر آبجو است زيرا ارزان‌تر از گرده بوده و ثابت شده مغذي‌تر مي‌باشد.
با افزودن سبوس اشعه‌ديده به مكمل‌هايي كه بيش از 30 درصد پروتئين داشته‌اند هضم بسيار آسان گرديده است. اضافه كردن سبوس برنج در هضم كردن سويا به زنبوران كمك مي‌كند، عموماً افزودن 10 درصد سبوس براي كاهش پروتئين‌ها در سويا و مخمر كافي است گلوتن يك پروتئين غيريكنواخت است كه در ذرت، گندم سياه، چاودار، گندم، جو انواع غلات و حبوبات وجود دارد و افزودن آن به جيره غذايي همراه با ويتامين‌ها باعث افزايش لوله‌هاي تخمدان و تعداد تخم‌هاي ملكه‌ها مي‌گردد.
ساير منابع پروتئيني گياهي و حيواني
كوشش‌هاي مداومي به‌منظور تهيه جايگزين يا مكمل گرده براساس بافت حيواني غني از پروتئين يا عصاره‌هاي خالص پروتئين آن از قبيل آرد برنج، آرد جو، آرد باقلا، آرد گندم، آرد كينوآ، كنجاله بذر كنجد، كنجاله نخود، شير كرچك و شير تخم پنبه، پودر گلوتن ذرت براي مثال پودر شيرخشک بدون چربي، پودر زرده تخم مرغ، آلبومين تخم مرغ، تخم مرغ پودر شده (زرده، سفيده، يا هردو)، عصاره‌هاي كبد، لاكتالبومين، كازئين، آب پنير با لاكتوز پايين و خشك شده و گندم. پودر ماهي، پروتئين هيدروليزشده ماهي و حتي تكه‌هاي گوشت به‌عمل آمده است. غذاهاي تكميلي پروتئين و جيره‌هاي قندي به‌تنهايي و با تركيبات متفاوت معمولاً به اشكال زير وجود دارند – غذاي خشك (پودرشده) – كلوچه‌هاي نرم و آبكي – كيك يا خمير شيرين – مخلول غليظ مخلوط با شكر.
مكمل‌هاي مايع آمينواسيدها و پروتئين‌ها:
مواد مذكور ممكن است به‌صورت مايع غليظ و خالصي كه داراي پروتئين (آمينواسيدها) مي‌باشد تهيه و يا خريداري و در شربت خوري ريخته شود، اين روش امكان تهيه و تكميل غذاي بيشتر را با مديريت كم فراهم مي‌آورد در ميان اين نوع مكمل‌ها مخلوط‌هايي با تركيبات مختلف و فرمول‌هاي مخصوصي از آمينواسيدهاي آزاد وجود دارند كه مي‌توان آنها را با عسل استرليزه و يا در شربت ساكارز مخلوط کرد و بدين‌ترتيب با افزايش جذابيت و جلوگيري از تخمير شدن به‌صورت ژل آمينو (مكمل قوي) در اطراف خانه‌هاي خالي توسط زنبوران ذخيره‌سازي کرد ولي روي آنها پوشانده نمي‌شود.
نتيجه‌گيري:
با توجه به مطالب فوق‌الذكر تغذيه مداوم زنبور عسل يكي از عوامل مهم توليد بيشتر عسل و ساير توليدات زنبور مي‌باشد، لازم به يادآوري است كه هدف از تغذيه زنبور عسل توليد عسل تغذيه‌اي نبوده بلكه تأمين كمبود و يا نبود غذاي مورد نياز آنها در روزهايي است كه زنبوران نمي‌توانند شهد و گردهاي جمع‌آوري و به كندوها انتقال دهند. زنبوران در شرايطي مي‌توانند عسل بيشتري در زمان جريان شهد اصلي در گل‌ها كه 80 الي 90 روز بعد از شروع آب و هواي بهاري جاري ميشود توليد كنند كه سالم و قوي باشند.
تغذيه تا زمان جاري شدن شهد اصلي گل‌ها به‌همراه كنترل آفات، بيماري‌ها و انگل‌ها، تعويض ملكه‌هاي پيرو نامطلوب، ادغام كلني‌هاي ضعيف، برداشتن شان‌هاي كهنه و تيره از عوامل مهم توليد محصولات بيشتر توسط زنبوران عسل است.
اهميت تغذيه زنبور عسل / مهندس پیرایرانی، پژوهشگر صنعت زنبور عسل
10
بهمن