به سمت تحقیقات کاربردی پیش می‌رویم
واردات قانونی و کنترل شده ملکه نیاز امروز صنعت زنبور عسل است
اشاره:
گفت و گوی صادق سهوانی با دکتر ناصر تاج آبادی رئیس بخش تحقیقات زنبور عسل یک ساعت و 10 دقیقه به طول انجامید که حاصل آن را در پی می‌خوانید. اگرچه کار تحقیق و پژوهش انتها و پایانی ندارد ولی همانگونه که ایشان گفت: فعالیت‌های «بسیاری پیش روی صنعت زنبور عسل است» و نیاز به مدد و همکاری همگان است تا بتوان بخشی از این عقب ماندگی را جبران کرد. تعامل مداوم و پیوسته با همه تشکل‌ها، نیازسنجی، اولویت بندی و انجام تحقیقات کاربردی، مشخص کردن آتیه طرح تحقیقاتی اصلاح نژاد زنبور عسل ایران که بیش از 2 دهه بر روی آن کار شده، تاکید بر واردات ملکه شناسنامه‌دار در کنار حفظ ذخایر ژنتیکی و سایر اولویت‌های این بخش از موضوعاتی بود که دکتر تاج آبادی از آنها سخن گفت و با رویی گشاده به پرسش‌های خبرنگار ما بی ادعا و تکلف پاسخ گفت: بخوانید.
* باتوجه به انتصاب شما به عنوان رئیس بخش تحقیقات زنبور عسل و صحبت‌هایی که در جشنواره عسل طالقان ایراد کردید به نظر می‌رسد که سیاست‌های جدیدی مدنظر است و قرار است تحولاتی در برنامه‌های بخش تحقیقات زنبور عسل صورت گیرد؟ اگر ممکن است بفرمایید این رویکردها چیست؟
دکترناصر تاج آبادی رئیس بخش تحقیقات زنبور عسل موسسه تحقیقات علوم دامی کشور بیان داشت: همه ما در راستای کمک به زنبوردار و بهره‌برداران باید حرکت کنیم و نیازهای آنها را برطرف کنیم، رویکرد وزارت جهاد کشاورزی نیز همین است که به سمت اقدامات کاربردی و کاهش مشکلات بخش تولید پیش رویم.
باتوجه به اینکه در چند سال اخیر پیشرفت‌هایی در صنعت زنبور عسل رخ داده و تولیدات افزایش یافته و تعداد کلنی‌ها نیز پرشمارتر شده است (حدود 10 تا 11 میلیون کلنی) باید به سمت برطرف کردن نیازها و پیشرفت متوازن گام برداریم. بنابراین در نظر داریم از تمامی امکانات موجود استفاده کنیم تا چالش‌های صنعت زنبور عسل را برطرف نمائیم.
وی گفت، چالش‌هایی که اکنون در صنعت زنبور عسل وجود دارد و باید برای برون رفت از آنها چاره‌اندیشی کرد عبارتنداز؛ جلوگیری از قاچاق ملکه. به رغم آزاد بودن واردات قانونی ملکه- بازهم شاهدیم قاچاق ملکه صورت می‌گیرد. این واردات بی ضابطه مشکلات بسیاری را رقم می‌زند و در آینده نیز تبعات منفی آن گریبانگیر صنعت خواهد بود. اگر قرار باشد ملکه وارد کنیم باید زیر نظر کارشناسان و متخصصان این رشته باشد و پس از تست در بخش تحقیقات زنبور عسل و تکثیر در ایستگاه‌های تولید و تکثیر ملکه در اختیاز زنبورداران قرار گیرد. ملکه‌های شناسنامه‌دار که هم کشور مبدأ آن مشخص باشد و هم بهداشت، کمیت و کیفیت آن دارای پیشینه مطمئن باشد.
* جناب دکتر قبلا هم واردات طبق قوانین آزاد بود ولی متقاضیانی که برای واردات درخواست می‌دادند کمیته فنی زنبور عسل به شکل‌های مختلف مانع این واردات می‌شد و با طرح این دیدگاه که «مرکز تحقیقات زنبور عسل در حال اصلاح زنبور عسل ایران است» از اجرایی شدن درخواست‌ها طفره می‌رفت در حالی که این انتظار 20 سال طول کشیده ولی ملکه اصلاح شده‌ای که بتواند قدری به زنبورداران کمک و تولید آنان را بهبود ببخشد وجود ندارد آیا قرار است همان روند ادامه یابد؟
تاج آبادی گفت: حفظ ذخایر ژنتیکی مقوله مهمی است که همه ما به آن اعتقاد داریم. در عین حال نیاز زنبوردار را باید سنجیده و پاسخ گفت. با استدلال حفظ ذخایر ژنتیکی کشور نمی‌توانیم دست زنبوردار را خالی بگذاریم. بنابراین چاره جویی برای رفع نیاز بهره‌بردار وظیفه ماست. این موضوعی است که شاید قبلا به صورت استراتژیک به آن نگاه نمی‌شد. نمی‌توانیم سرمان را زیر برف کنیم وچشممان را به روی واقعیت‌های زنبورستانهای کشور ببندیم. اگر زنبوردار نیاز نداشته باشد دست به قاچاق ملکه نمی‌زند. باید پذیرفت که تامین ملکه با کیفیت یک نیاز ضروری است و ما موظف به تامین این نیاز هستیم.
البته اختلافاتی در این دیدگاه، مابین کارشناسان و پژوهشگران وجود دارد، ولی قاطبه محققان بر این نیاز صحه می‌گذارند. البته تا رسیدن به پاسخگویی به نیاز صددرصدی زنبورداران خیلی فاصله داریم. ما حتما بین این دو دیدگاه یعنی حفظ ذخایر ژنتیکی کشور و تامین ملکه با کیفیت که نیاز مبرم زنبورداران است، به گونه‌ای کارشناسی و براساس مدل‌های علمی رفتار خواهیم کرد. اینکه با انتقال ژن، دورگیری و… هر سیاستی که بتوان نیاز بهره‌برداران را تامین کرد باید اقدامات مقتضی آن صورت گیرد.
البته این مطالبه وزارت جهاد کشاورزی در سطح کلان است که ما هم به دنبال تعیین شیوه‌نامه صحیح پاسخگویی به این خواسته هستیم.
وی به برخی مشکلات پیش روی صنعت زنبورداری اشاره کرد و گفت: تغيیرات آب و هوایی، خشکسالی‌ها، ریزگردها، وزش بادهای گرم و… باعث آسیب به پوشش گیاهی شده و دوره شهدزایی و گرده‌زایی را کاهش داده است. زنبور عسل ایران به رقم اینکه در جمعیت سازی، مقاومت به آفات و بیماریها و زمستانگذرانی قابلیت‌های خوبی دارد ولی توان جمع آوری شهد به ویژه در کوتاه مدت را ندارد به همین دلیل این نقیصه یا با انتقال ژن یا هیبریدگیری یا هر روش علمی دیگر باید اصلاح شود و در کنار حفظ ذخایر ژنتیکی، مطالبه زنبورداران به ملکه پر تولید تامین گردد.
* چه حمایت‌هایی از متقاضیان واردات ملکه صورت خواهد گرفت چون قبلا دیدگاه حمایتی نبود و هر درخواستی را با بی اعتنایی یا جدی تلقی نمی‌شد یا کنار زده می‌شد؟
باید با کمک سازمان دامپزشکی و معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی دستورالعمل‌ها را بازنگری کنیم و اگر نقصی در فرآیند و الزامات واردات وجود دارد مرتفع کنیم. قطعا مجموعه‌هایی که دانش و صلاحیت این کار را داشته باشند از نظر علمی حمایت می‌شوند.
* آیا دستور العملی وجود دارد؟
چون متولی این امر معاونت امور دام است حتما آئین نامه‌ای برای این فرآیند دارند ولی برای سهولت دسترسی باید اگر بازنگری شود تا امر واردات قانونی ملکه تسهیل شود. اگر هم موانعی وجود دارد برطرف شود تا افراد متخصص وارد این پروسه بشوند.
* شما دیدگاه رسمی بخش تحقیقات زنبور عسل را بیان می‌کنید که با واردات ملکه موافق است آیا دیدگاه سازمان دامپزشکی و معاونت امور دام به عنوان متولی تولید هم همین است یعنی آنها هم موافقند؟
بله در نشست‌های که با این دو بخش داشتیم دیدگاه‌ها به هم نزدیک است. خوشبختانه کارشناسانی که اکنون در رأس امور‌اند هم نظر هستند و برای پیشرفت کار همدلی دارند که به روند پیگیری موضوع و تامین نیاز زنبورداران کمک خواهند کرد.
دکتر تاج آبادی تاکید کرد: عقب ماندگی در صنعت زنبور عسل زیاد است اگرچه اطلاع رسانی و تبادل نظر به واسطه شبکه‌های اجتماعی و سرعت انتقال افکار و ایده‌ها بالا رفته ولی فعالیت‌های ساختاری و زیربنایی که می‌بایست برای پیشرفت صنعت زنبور عسل انجام شود، زیاد است و بر زمین مانده است. البته صنعت زنبور عسل افراد خبره، کارشناس و با دانش، فراوان دارد و می‌توان با ساماندهی و بهره بردن از توان آنها در حل مسایل کمک گرفت. نظر ما آنست که باید با همه دست اندرکاران صنعت زنبورعسل تعامل کنیم و برای حل مشکلات و چالش‌های صنعت زنبور عسل بسیج شویم.
برای پشت میزنشینی نیامده ام
دکتر تاج آبادی تصریح کرد: من برای پشت میزنشینی نیامده‌ام و قصدم کمک به صنعت زنبور عسل کشور است به همه همکاران نیز توصیه کردم در جهت حل مشکلات و چالش‌های صنعت زنبورداری تعامل خود را با زنبورداران گسترش دهند. در این دوره تعامل با سایر دستگاه‌ها و تشکلهای صنعت زنبورداری برای برون رفت از مشکلات ساختاری هدف مشترک است.
* باتوجه به دیدگاه‌هایی که قبلا در بخش تحقیقات زنبو رعسل حکم فرما بود، ارتباط شایسته و منسجم با افراد نخبه، کارشناسان و تشکلهای صنعت زنبورداری وجود نداشت چگونه می‌توانید این ارتباطات را مدیریت کنید که از توان و پتانسیل این افراد و تشکل‌ها بهره بگیرید.
البته من آنگونه که شما ارزیابی می‌کنید قایل به مسئله نیستم. درچند سال اخیر ارتباط خوبی بین بهره‌برداران و بخش تحقیقات زنبور عسل به وجود آمده. ما دوره‌های مختلف آموزشی، کارگاه و… در اغلب استانها برای بهره‌برداران برگزار کردیم و از نزدیک با زنبورداران و نحوه فعالیت آنان آشنا هستیم.
* البته منظور ارتباط با صاحبان ایده و تفکر و مدیرانی است که به نوعی خلاقیت خاصی در راستای پیشرفت صنعت زنبور عسل به منصه ظهور رسانده‌اند یا ایده‌پرداز هستند.
با توجه به گستره صنعت زنبورعسل نیروی انسانی ما در بخش تحقیقات زنبور عسل محدود است و امکان پاسخگویی به صورت گسترده با تک تک بهره‌برداران کم است، ولی خواسته‌های صنعت را ارزیابی و بررسی می‌کنیم و قطعا راه حل‌های جدید را ارائه می‌کنیم.
البته تعامل با همه گروه‌ها و افراد در دستور کار است. برنامه‌ریزی شده که نشست‌های دوره‌ای با تشکل‌ها برگزار کنیم. اتحادیه‌ها، صندوق حمایت از توسعه صنعت زنبورداری، بیمه محصولات کشاورزی و… در دستور کار است و این کار شروع شده و نشست‌های تخصصی با سایر بخش‌ها در حال پیگیری است.
اشخاصی که هر ایده، فکر و ساخته‌ای را برای ارزیابی به بخش ارجاع دهند برای ارزیابی و ثبت کارشناسی آن کمک می‌کنیم. به عنوان یک دستورالعمل، مشخص کرده ایم که درخواست متقاضیان حداکثر تا دو هفته پاسخ داده شود حال قبول یا رد آن. بنابراین بلاتکلیفی برای هیچ تقاضایی وجود نخواهد داشت.
* با توضیحاتی که دادید نشان می‌دهد که بخش تحقیقات زنبور عسل در مسیر چابک شدن گام برمی‌دارد این مسئله را بهره‌برداران چگونه لمس خواهند کرد؟
بحث مقاله محوری پایان پذیرفته و به همه همکاران گفته‌ام که باید ارتباط تنگاتنگ با بهره‌برداران داشته باشید و حلال مشکلات بخش تولید باشید. در واقع زنبوردار این مسئله را به خوبی درک خواهد کرد.
* واقعیت آن است طرحی که بیش از دو دهه قبل برای اصلاح نژاد زنبور عسل در بخش تحقیقات زنبور تدوین و شروع شد تاکنون چون خروجی برای زنبورداران نداشته با موفقیت روبرو نیست، آیا سیاست به گونه‌ای است که این طرح و روشهای آن بهبود می‌یابد، یا کلا حذف می‌شود برنامه ریزی شما برای این فقره چیست؟
طرحی که از آن صحبت می‌فرمایید حدودا از سال 1376 با حدود 700 کلنی در بخش تحقیقات زنبور عسل شروع و هدفش اصلاح نژاد زنبور عسل بود که با توجه به اتمام بودجه طرح در سال 1400 و طبق نظر کارشناسان مبنی بر عدم نیاز به نگهداری 700 کلنی و کافی بودن 100 تا 150 کلنی، تعداد آنها به 150 کندو تقلیل یافت. این توده‌ای است که سالها روی آن کار شده و ارزش ژنتیکی خاصی دارد و نمی‌توانیم آن را رها کنیم. در عین حال از مجری محترم طرح خواسته‌ایم که طرح جدیدی ارائه دهد که آینده آن را با اهداف جدید ترسیم کند. ولی به خوبی درک کردیم و معتقدیم در حال حاضر نیاز واقعی زنبوردار با این طرح پاسخ داده نمی‌شود. توده‌های ژنتیکی زنبور عسل در مراکز تحقیقاتی وابسته به معاونت امور دام مثل استان گلستان هم داریم که به پیشرفت‌هایی دست یافته اند.
با توجه به نیاز سالانه 4 تا 5 میلیون ملکه با تولید بالا و با کیفیت در کشور، در حال حاضر طرح‌های موجود جوابگوی نیاز زنبورداران نیست. بنابراین آینده این طرحها باید روشن و شفاف توسط مجریان مربوطه ارائه شود. لذا برای تامین نیاز زنبورداران به ملکه‌های پرتولید، جلوگیری از قاچاق ملکه و کاهش آشفته بازار موجود، باید چاره اندیشی کرد و از راهکارهای علمی و عملی که در بالا اشاره شد استفاده نمود.
* اولویت‌های مرکز تحقیقات زنبور عسل کدامند؟
– انجام کارهای تحقیقاتی کاربردی برای پیشبرد امور صنعت زنبور عسل در حوزه مدیریت پرورش، تغذیه زنبور عسل، گیاهان شهدزا و…
– انجام پژوهش‌های کاربردی در حوزه آفات زنبور عسل
– محصولات زنبور عسل، پروبیوتیک‌ها مبارزه با یکسری بیماریها با محصولات نوین.
– ثبت اختراعات و ابداعات که در حوزه زنبور عسل و زنبورداری مفید به حال پیشرفت صنعت باشد.
– کوتاه کردن فرایندهای پاسخگویی به درخواست متقاضیان درخصوص ارائه نوآوریها و دست آوردها
در هر صورت نیازسنجی در سطح زنبورستانها جزء اولویت‌های کاری جدید است و در صورتی که مشکل عمومی باشد حتما ورود می‌کنیم و سعی می‌کنیم با فرآیند تحقیق و پژوهش با کمک سایر بخش‌های متولی آن را رفع کنیم. البته چون قصد اختراع دوباره چرخ را نداریم می‌توانیم از تجربیات مفید دنیا و تحقیقاتی که انجام شده بهره بگیریم.
عضو هیات مدیره انجمن علمی زنبور عسل خاطر نشان کرد: اولویت‌های بخش تحقیقات زنبور عسل برطرف کردن مشکل حاد زنبورداران است. جیره‌نویسی علمی غذای زنبور عسل از اولویت‌های این بخش است.
* در چند سال اخیر در بحث آموزش تولید ژل رویال تلاش بسیاری داشتید، به مدد این آموزش تولیدکنندگان و مقدار تولید ژل رویال افزایش یافت، امثال اغلب تولیدکنندگان ژل رویال از بازرگانی نامناسب این محصول گله دارند به نظر شما مشکل کار کجاست؟
خوشبختانه میزان تولید ژل رویال از سه سال پیش که حدود 3 تن بود به بیش از 8 تن رسیده و تولیدکنندگان نیز افزایش یافته‌اند. ولی اگر امروز شاهد عدم جذب ژل رویال توسط بازار هستیم به علت عدم تبلیغ و معرفی صحیح ژل رویال توسط تولیدکنندگان و مجموعه‌های ذی مدخل و قاچاق ژل رویال خارجی به داخل کشور است.
این مدرس تولید انبوه ژل رویال افزود: کلیه بخش‌های درگیر در مسیر معرفی خوب وصحیح ژل رویال باید تبلیغ مناسب انجام دهند، نشریات، صدا و سیما، رسانه‌های اجتماعی و به ویژه تولیدکنندگان باید این محصول داخلی را به خوبی معرفی و تبلیغ کنند. تولیدکنندگان ژل رویال علاوه بر تولید، شایسته است که این محصول را به صورت علمی در حد بضاعت خود به جامعه معرفی کنند چون مسئولیت تولید را برعهده دارند و کیفیت این محصول را به خوبی می‌دانند. در بحث قاچاق ژل رویال نهادهای مسئول باید با جدیت بیشتری به مسئله ورود پیدا کنند و لذا از قاچاق به داخل کشور جلوگیری کنند، چون به تولید داخل آسیب می‌رساند.
در بحث قیمت ژل رویال باید گفت: نیروی کار به شدت گران است و این مسئله باعث می‌شود قیمت تمام شده تولید داخل، گران باشد و با قیمت بالا به دست مصرف کننده برسد تولیدکنندگان و توزیع کنندگان باید به سود متناسب قانع باشند و در حفظ بازار کوشا باشند. سوی دیگر ماجرا آنست که باید به سمت واردات ملکه‌های پر تولید مخصوص ژل رویال گام برداریم که تولید افزایش یابد تا در رقابت با جهان عقب نمانیم. حجم تولید وقتی افزایش یابد هزینه تولید کاهش می‌یابد و زنبوردار می‌تواند رقابت کند. از سوی دیگر در بحث تجهیزات و ابزار کار، لوازم جدید را بکار بگیریم. در عین حال باید فرآیند تولید ژل رویال را ساده سازی کنیم به طور مثال پیوند زدن فرآیند گرانی است لازم است به سمت ساده کردن و کاهش هزینه‌های آن پیش برویم. دستگاه‌های پیشرفته وجود دارد که فرآیند پیوند را حذف می‌کند، کشور چین از هر دستگاه اتوماتیک مخصوص ژله رویال در صورت مهیا بودن زنبورستان، روزانه تا 80 کیلو ژل برداشت می‌کند. ما فقط چند سال می‌توانیم در مقابل حجم واردات ارزان قیمت با ابزاری مانند تعرفه و مالیات جلوی ورود محصول را بگیریم. تولیدکنندگان بدانند که باید توانمندتر شوند، ابزار و تجهیزات نوین را بکار بگیرند و فرآیند‌ها را اصلاح و ساده سازی کنند. ما هم برای تامین ملکه‌های تخصصی تولید ژل رویال تلاش خواهیم کرد.
* ارزیابی شما از وضعیت صنعت زنبورداران ایران چگونه است؟
صنعت زنبور عسل ایران افراد توانمند، فعال و خوشفکر زیادی دارد. لذا لازم است همگان با همکاری و تعامل سمت و سوی پیشرفت‌ها را سریعتر کنند، همه باید احساس مسئولیت کنیم که بتوانیم صنعت زنبور عسل را اعتلاء ببخشیم
* آقای دکتر اگر ممکن است به توان پرسنل این بخش اشاره بفرمایید؟
• آقای دکتر طهماسبی
• خانم دکتر ولی زاده
• خانم دکتر پری چهره
• آقای مهندس سیفی
• آقای مهندس رضایی
• آقای مهندس سرتیپ پور
• آقای مهندس مشایخی
• آقای مهندس نژاد محمد
• آقای مهندس شامی
• 3 نفر دکتر و عضو هیاتت علمی، 3 کارشناس ارشد
مجله زنبورداران پیشرو / شماره 34