صادرات عسل را چه کسی باید ساماندهی کند

اعتمادسازی برای مشتریان عسل را چه کسی عهده دار است

به قلم ارشاد مرشدی

گونه‌های گیاهی، تولید عسل‌های تک گل، میزان تولیدعسل وافزایش مقدار آن در سالهای اخیر از مزیت‌های قابل ذکر برای صادرات عسل است. در سالهای گذشته (اوایل دهه 90) ایران حدود 5 هزار تن عسل صادر می‌کرد اما در بهترین آمار ارائه شده در سالهای اخیر این مقدار برای صادرات قانونی و قاچاق آن حدود 2 هزار تن است. البته برخی منابع هم این مقدار را بسیار اندک و نزدیک به صفر اعلام کرده‌اند.

در هر حال هر کدام که باشد زیبنده نام کشورمان در میان تولیدکنندگان عسل نیست. ایران با حدود 10 میلیون کندو، 81 هزار نفر بهره بردار و 112 هزار تن تولید عسل رتبه تک رقمی (احتمالا سوم یا چهارم) در میان تولیدکنندگان مطرح عسل جهان قرار دارد. اغلب کشورهای صاحب نام در تولید عسل صادرکننده هم هستند. البته ممکن است به دلایلی وارد و صادرکننده هم باشند.
‌کشور ترکیه با جایگاه سوم تولیدکننده عسل در دنیا در سال 2020 حدود 5 هزار تن عسل به کشورهای اروپایی و آسیایی صادر کرده است. کشورمان نیز در سالهای گذشته 6 هزار تن صادرات داشته است ولی رفته رفته و بعدا به دلیل شیوع بیماری کرونا این جایگاه از دست رفت در میانه سال 1399 معاون سلامت اداره کل دامپزشکی اصفهان در گفتگویی با خبرگزاری ایسنا گفته بود یکی از مشکلات صادرات عسل نبود اعتماد مشتریان از واقعی بودن این محصول است.
حال سوال آن است که اعتماد مشتریان را چه شخص و یا گروهی باید جلب کند؟! وی در این گفتار آمار صادرات عسل در سال 98 را 2 هزار تن بیان کرده این در حالی است که ترکیه و اوکراین با شرایط مشابه از لحاظ تولید سالانه 70 هزار تن صادرات عسل دارند.
محمد کشتکار معاون سلامت اداره کل دامپزشکی استان اصفهان صادرات پائین عسل را به برخی چالش‌ها و مشکلات از جمله نبود زنجیره تولید تا بسته‌بندی، عدم اقدامات منسجم تشکل‌ها دراین مسیر، نبود شرایط مناسب اصالت سنجی عسل وخام فروشی عسل بی ارتباط نمی‌داند.
مدیر عامل صندوق حمایت از توسعه صنعت زنبورداری نیز در یک گفتگوی خبری سال گذشته اعلام کرده بود که صادرات 5 هزار تنی در سال‌های 91 و 92 به کشورهای مختلف از جمله ترکیه به صفر رسیده است.
وی یکی از محدودیت‌های جدی برسر راه صادرات عسل را وجود باقی مانده‌های شیمیایی عنوان و افزود: قرار بود مسیر صادرات به کشور آفریقای جنوبی هموار شود ولی کرونا مانع آن شد.
حال سوال اساسی آن است که باتوجه به مزیت‌های که در زمینه عسل در کشور داریم چه کسی، گروه و یا نهادی مسئول همواره کردن این مسیر برای کسب حداقل جایگاه قبلی یعنی صادرات 5 هزار تن عسل است اگرچه ممکن است این میزان هم برای این سالها اندک باشد.
قطعا بهبود کیفیت عسل از منظر عاری بودن از باقی مانده‌های شیمیایی، خلوص عسل، بسته بندی مناسب حمل ونقل، وجود شرکت‌ها و هلدینگ‌های صادراتی، یافتن بازارهای هدف و… از جمله اولین اقدامات دراین مسیر است ولی متاسفانه اکنون شاهد کار جدی و اجرایی در این زمینه نیستیم. اینکه این مسیر را باید بخش دولتی مانند وزارت جهاد کشاورزی، سازمان توسعه تجارت یا بخش خصوصی مانند اتاق بازرگانی صنایع، معاون و کشاورزی، تشکل‌ها و یا صندوق حمایت از توسعه صنعت زنبورداری یا افراد پی‌ریزی کنند روشن نیست به عبارت دیگر حداقل هیچ سازمان یا نهادی تولی‌گری این امر را ندارد که بتوان در این خصوص مطالبه‌گری کرد.
اگرچه برخی افراد و شرکت‌های صاحب نام صادرات جزئی به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و آسیای جنوب شرقی دارند که ناشی از مدیریت، پیگیری و بازاریابی و بازارسازی خودشان بوده است. ولی به نظر می‌رسد با افزایش تولید عسل در این سالها که ایران را در جایگاه سوم یا چهارم جهان قرار داده و همچنین روند فزاینده تولید محصولات زنبور عسل مانند ژل رویال، گرده گل و زهر زنبور عسل باید به فکر صادرات برای جذب مازاد تولید در سالهای بعد باشیم.
ممکن است در گام نخست برای اقدام به صادرات بتوان مشکلات ریز ودرشت را پشت سرهم ردیف کرد ولی موضوع اساسی آن است که چه کسی قرار است این مشکلات را از سر راه تولید و صادرات این محصول بردارد. ممکن است در آینده‌ای نه چندان دور مازاد تولید عسل در کشور مشکلات فزاینده‌ای را به وجود آورد که قبل از در غلتیدن به آن مشکلات باید چاره‌اندیشی کرد.
امسال اولویت تشکیل زنجیره‌های تولید در سیاستها و برنامه‌های جهاد کشاورزی و مشخصا مجری طرح توسعه صنعت زنبورداری قرار دارد ولی باتوجه به هنگامه استقرار دولت جدید و اوضاع و احوال این روزهای کرونایی بعید به نظر می‌رسد کار چندان شاخصی از این منظر برای سال جاری شاهد باشیم. ولی تعامل بین بخشی میان تشکل‌ها از جمله اتاق بازرگانی و سازمان توسعه تجارت وصاحب‌نظران و صادرکنندگان باتجربه باید به یافتن راهکاری میان مدت برای پیگیری مسئله صادرات عسل باتوجه به ظرفیت‌ها وبازارهای هدف به ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس و آسیای جنوب شرقی و ترکیه بیانجامد. مهمترین مسئله در این مسیر اعتماد سازی مشتریان است. عسل ایرانی خوب، با کیفیت و دارای شاخص‌های ممتازی است که شاید در کمتر کشوری یافت شود ولی آنچیزی که طی سالهای گذشته انجام شده متاسفانه اعتماد مشتری نسبت به عسل ایران سلب کرده است. برندسازی محصولات زنبور عسل با استفاده از مطالعات و دانسته‌های محققان و پژوهشگران ایرانی میسر شود. نگاه بلند مدت بر صادرات باید برای همگی تولیدکنندگان یک اصل باشد که محصولی که تولید می‌کنند از نظر کیفی بهترین شاخص‌ها را داشته باشد. آموزش‌های علمی وترویجی برای تولید عسل با کیفیت فراگیر شود و دانش تولید عسل بدون باقی مانده‌های دارویی مستمر ارائه شود. در کشورمان به دلیل شرایط آب و هوایی و اقلیم مناسب همچنین گیاهان خاص امکان تولید وبعد کیفی را امکان‌پذیر می‌کند و باید برای گشایش در این مسیر باور ذهن‌ها را تقویت کنیم.