عوامل موثر بر تولید بره موم

با افزایش علاقه به بره موم به عنوان یک فرآورده دارویی انسانی به ویژه آندسته از مردم که علاقمند به مصرف مواد با منشا طبیعی و گیاهی هستند، ‌تولید آن نیز رو به افزایش است.
امروزه تقریبا دانش شناخت ترکیبات بره موم شناسایی شده و خواص درمانی آن نیز عیان است. عوامل موثر بر تولید بره موم با هدف آگاهی تولیدکنندگان و فرآوری کنندگان آن برای بهبود کیفیت و کمیت آن مهم است.
شش عامل مهم به عنوان عوامل تعیین کننده مشخص شده که عبارتنداز:
1- منشأ گیاهی
2- ژنتیک زنبور عسل
3- ساختار کندو
4- در دسترس بودن غذا
5- عوامل محیطی
6- عوامل بیماریزا

* معرفی
بره موم یا چسب زنبور عسل مخلوطی از مواد مختلف است که توسط زنبور عسل آپیس ملیفرا و گونه‌های دیگر تولید می‌شود. ماده اولیه آن از رزین جمع آوری شده از برگ، پوست و جوانه‌های گیاهان خاص توسط زنبور عسل تولید می‌شود. در کندو عموما چند زنبور عسل وظیفه جمع آوری رزین دارند. سپس گروهی این رزین‌ها را جویده با آنزیم‌های بزاقی، موم، مقداری گرده ترکیب کرده و بره موم را می‌سازند. زنبورها از بره موم برای آب بندی، صیلقی دادن و یکپارچگی ساختار کندو استفاده می‌کنند. همچنین بره موم یک مولفه مهم و حیاتی ایمنی اجتماعی در زنبورهای عسل است. بره موم دارای بیولوژیک فعال در برابر بیماریها و آفات است. بین تولید، زنده ماندن فرزندان و طول عمر کارگران بزرگسال با میزان بره موم جمع‌آوری شده همبستگی معنی داری وجود دارد. در نتیجه کندوهایی که تولید بره موم بیشتری دارند ممکن است عمر زنبورهای طولانی‌تر داشته باشند. بنابراین عمر چراگری بیشتری دارند و این عمر بیشتر منجر به افزایش تولید عسل بیشتر می‌شود.
مشخص شده است که بره موم خواص ضد باکتری، آنتی اکسیدانی، ضد قارچ، ضد التهاب و ضد سرطانی دارد. همچنین به عنوان یک فرآورده سلامت محور در محصولات مواد آرایشی و بهداشتی است دقیقا به همین دلیل علاقمندی به افزایش کمیت و کیفیت احساس می‌شود و تولیدکنندگان به سمت تولید تجاری آن اشتیاق دارند.

بره موم ضمادی

1- منابع گیاهی
براساس منابع گیاهی که رزین از آن جمع اوری می‌شود حدود 7 نوع بره موم به دست آمده تقسیم بندی می‌شود.
برخی نیز آن را براساس جغرافیا (محل تولید) تقسیم بندی می‌کنند. اغلب مواد متشکله گیاهان و ترشحات جوانه و سایر منابع رزین برشی در بره موم وجود دارد که زنبورها آن را فرآوری می‌کنند. در واقع منابع رزین بدون هیچگونه اصلاح شیمیایی توسط زنبورها در بره موم گنجانده می‌شود. مشاهده شده زنبوران عسل در هر سفر تنها یک نوع رزین را به همراه می‌آورند. شناسایی دقیق منشا گیاهشناسی بره موم اغلب نیاز به ردیابی رفتار جمع آوری رزین توسط زنبورها دارد، در بررسی نشان داده شد که رزینی که از پاهای عقبی زنبور عسل جمع آوری شده از گونه‌های غالب درختان منطقه بوده است مثلا صنوبر که دراین مطالعه گیاه غالب منطقه بوده است.
از ترکیب شیمیایی بره موم می‌توان برای شناسایی گونه‌های که رزین از آنها جمع آوری شده استفاده کرد، هنگامی که رزین جمع آوری شده از زنبورها با رزین جمع آوری شده از جوانه‌های درختان مقایسه شد نتایج نشان داد که زنبورها همانگونه که انتظار می‌رفت از چندین گونه صنوبر رزین جمع آوری کردند.
کماکان با وجود شباهت ترکیبی واضح، تعداد کمی تطابق نزدیک بین رزینهای جمع آوری شده زنبور عسل و آنهایی که از گیاهان همسایه نمونه برداری شده‌اند، یافت شد.
نویسندگان اظهار داشتند این احتمال به دلیل تنوع زیادی است که هم در گونه‌های گیاهی وجود دارد و هم در بین آنها. به طور خاصل، تنوع درونی اختصاصی در شیمی رزین در میان درختان توس و صنوبر مشخص شد.
شناخته شده که هردو گروه حاوی تعداد زیادی گونه (هیبرید) هستند که تشخیص آنها از نظر ریخت شناسی دشوار است. اما اغلب از نظر ترکیب شیمیایی رزین متفاوت هستند. در مطالعه‌ای نشان داده شده که زنبورها لزوما رزین را از نزدیکترین منبع جمع نمی‌کنند اما در عوض بسیار انتخابی آن را برداشت می‌کنند و حتی گونه‌های خاصی را انتخاب می‌کنند.
باتوجه به منابع رزین در محدوده‌های مختلف جغرافیایی به نظر می‌رسد درختان تیره Polulas شایع ترین منبع برای تولید بره موم در مناطق معتدل‌اند.
در جنس گیاه Populus ترشحات از گونه‌ها و هیبریدها در بخش Aligeiros (کتان) به طور ترجیحی در تولید بره موم استفاده می‌شود. باتوجه به اینکه برخی گونه‌ها سپیدار خیلی پراکنده و شایع بودند در ترکیب بره موم یافت نشد.
بره موم نیوزلند را می‌توان از نوع درخت صنوبر یا اروپایی دسته بندی کرد. به این معنی که عمدتا از ترشحات درختان متعلق به تیره Populus (صنوبر) جمع می‌شود. در مدیترانه مناطقی وجود دارد که شواهد نشان می‌دهد که از درختان تیره (درخت بید) در تولید بره موم استفاده می‌شود براساس وجود ترکیبات اساسی در نمونه بره موم که در ترشحات جوانه تولید شده توسط Salix alba نیز یافت می‌شود که نتیجه‌گیری شد این گیاه می‌تواند منبع احتمالی ترشحات جوانه (رزین) در آزمایش آنها باشد که در ترکیه آزمون شده است.
با وجود سهم به ظاهر حیاتی رزین توسط درختان بید و صنوبر زنبورهای عسل در مناطق فاقد این گیاهان نیز بره موم تولید می‌کنند. ولی در بره موم از آن نوع صمغ وجود داشت بسیار واضح است که زنبوران عسل قادر به یافتن گونه‌های غیر از صنوبر و بید برای تهیه بره موم هستند.
کشور برزیل تنها کشور گرمسیری است که تولید انبوه بره موم و صادرات به کشورهای دیگر دارد. بره موم تولید شده در جنوب برزیل بره موم سبز نامیده می‌شود این بره موم از جوانه‌های Baccharis drccunculifolia (گیاه باکاریس)جمع می‌شود.
برعکس بره موم تولید شده در مناطق شمال برزیل به بره موم قرمز شهرت دارد. بره موم قرمز برزیلی در مناطقی که عمدتا Dlborgia ecastaphyllam خانواده (fabaceae) قرار دارند جمع آوری می‌شود. در عین حال بره موم قرمز جاهایی یافت شد که این گونه گیاهی Diborgia کمیاب بود. البته غلظت کمتری داشت و فعالیت آنتی باکتریال کمتری نشان داد.
ثابت شده که زنبوران عسل گونه‌های گیاهی را انتخاب می‌کنند که بیشترین فعالیت بیولوژیکی را داشته باشند. البته این مشخص نیست که چگونه برخی گیاهان را ترجیح می‌دهند. البته نظریه‌هایی وجود دارد که زنبورهای عسل قادر به شناسایی نشانه‌های شیمیایی در سطح گیاهان هستند که وجود خواص فعال بیولوژیکی را نشان می‌دهد. در آمریکای جنوبی منشا برخی از بره موم‌ها از درختان تیره Clusia ردیابی شده است. رزین حاصل از این گونه درختان همچنین توسط زنبورهای Meliponine به عنوان پااش گرده افشانی و زنبورهای Orchid به عنوان ساختمانی استفاده می‌شود. دو جنس نر و ماده این گونه رزین ترشح می‌کند. ترکیبات فنلی نمونه بره موم تولید شده در ونزولا توسط زنبورهای آپیس ملیفرا و پنج گونه زنبور عسل بومی بدون نیش در سال 1993 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. اکثر نمونه‌های بره موم حاوی بنزوفن‌های پرونیله شده‌ای هستند که توسط گل‌های C.minor و C.mhor نیز تراوش می‌شود.
گیاه C. rosea به عنوان منبع احتمالی رزین بره موم در کوبا شناخته شده است. این گیاه در سراسر کوبا یافت می‌شود و رزین فراوانی در بخش گل دارد.

* منابع بره موم براساس گیاه و جغرافیا
صنوبر – اروپا، آمریکای جنوبی و شمالی، چین و نیوزلند.
Dalbergia ecastabhyllam قرمز کوبا، مکزیک و برزیل، بره موم سبز برزیلی Baccharis dracuncali fo liacalacrim.
Birch botalasm روسیه
مخروطیان مدیترانه ای مثل کاج، یونان
Clasia clasiaspp کوبا و ونزولا
Pacific اوکیناوا، تایوان، اندونزی و مناطقی از ژاپن
نشان داده شده که ماده شیمیایی nemorosone یکی از اجزای اصلی بره موم کوباست و این ماده شیمیایی از C.rosea جدا شده است. مجاورت کندوها با منابع گیاهی نیز عامل مهمی در عملکرد تولید بره موم است.
در یک مطالعه انجام شده در اروپا تولید سالانه حدود 50 تا 150 گرم در هر کلنی در محدوده 10 تا 300 گرم بسته به مجاورت با منابع گیاهی متفاوت است.
شناسایی منشا گیاهی بره موم در تعیین کیفیت آن و استانداردسازی مهم است. این دانش برای زنبورداران نیز اهمیت دارد. تا اطمینان یابند که کندوها را در مناطق گیاهان مورد دلخواه نگهداری ‌کنند.
آشکار است که عدم توانایی در جمع آوری رزین بر کلنی‌ها تاثیر منفی می‌گذارد و حتی گزارش شده است که زنبورهای عسل از موادی چون رنگ و آسفالت (قیر) به عنوا جایگزین مواد در تهیه بره موم استفاده می‌کنند.
علیرغم منشا بسیار متفاوت گیاهی در بره موم براساس موقعیت مکانی (جغرافیا) فعالیت بیولوژیکی مشابهی در نمونه‌هایی از سراسر جهان مشاهده شده است کوجومگیف دریافت که اگرچه بره موم از مناطق مختلف جغرافیایی دارای ترکیبات شیمیایی متفاوتی است اما همه، خواص ضد قارچ قابل توجهی را نشان می‌دهند.
همچنین خواص ضد باکتریایی و ضد ویروسی دارند این یافته به ظاهر شگفت آور، منطقی به نظر می‌رسد چون استفاده از بره موم با سلامت زنبور عسل ارتباط دارد.
در یک بررسی منابع گیاهی بره موم در صحرای Sonoran ارزیابی شد، در این منطقه پوشش گیاهی بسیار پراکنده ای وجود دارد و غالب بوته‌ها و کاکتوس‌های کویر است و درخت صنوبر کاملا نادر است با وجود این، نمونه بره موم مطابقت با رزین از P.fremonrii پیدا شد. بنابراین به نظر می‌رسد که زنبورهای عسل با وجود کمبودخود به دنبال فعال کردن رزین از تیره Populus بودند. فقط یک ماده شیمیایی پیدا شد که از Populus مشتق نشده است و در عوض تصور می‌شود که از ترشحات برگ گونه Ambrosia یا Baccharis منشاء گرفته باشد.
حال این پرسش باقی است که مسئله ترجیح یا در دسترس بودن به ذهن متبادر می‌شود به ویژه اینکه آیا منابع گیاه شناسی خاصی برای بره موم توسط نژادهای مختلف زنبور عسل ترجیح داده می‌شود یا اینکه منبع رزین فقط باتوجه به آنچه در محدوده پرواز زنبورها موجود است تعیین می‌شود؟

* ژنتیک زنبور عسل
در کشورهای مختلف زنبورهای عسل آپیس ملیفرا با شرایط زیست محیطی سازگار شده‌اند. نژادهای معمول شامل زنبورهای قفقازی A.mellifera caucasica زنبورهای کارنیکا و کارنیولان، زنبورهای ایتالیایی Ligustica، زنبورهای آناتول A. mellifera anatoliaca زنبورهای سیاه آلمانی (Amellipera mellifera) و آفریقایی A.mellifera scutellata جمع آوری و استفاده از بره موم در نژادهای مختلف متفاوت است.
زنبورهای قفقازی ازمقادیر بره موم زیادی استفاده می‌کنند و گاها مزاحمت برای تولید تجاری دارند بنابراین استفاده محدود از آنها در زنبورداری مدرن می‌شود. کارنیکا بره موم کمی استفاده می‌کند بنابراین در زنبورداری مدرن استفاده تجاری معمول تر است.
علی رغم تفاوت در جمع آوری بره موم درمیان نژادی مختلف زنبورهای عسل تقریبا همه تا حدی از بره موم استفاده می‌کنند.
درمطالعه ای که توسط Sahinler انجام شده در سال 2005 چهار نژاد زنبور عسل قفقازی ، کارنیولان، ایتالیایی و آناتولی را برای تولید بره موم درترکیه در ماه‌های اکتبر ونوامبر (2004) مقایسه کردند. تولید بره موم توسط ژنوتیپ آناتولی به طور قابل توجهی بالاتر از ژنوتیپ‌های دیگر بود. بنابراین مشخص شد که زنبورهای آناتولی برای تولید بره موم مناسب‌ترند.
برای به حداکثر رساندن عملکردتولیدبره موم ترکیب بهینه شرایط محیطی (آب و هوایی محلی) و ژنوتیپ زنبور عسل مهم است.
مطالعه‌ای در ترکیه نشان داد که توانایی جمع‌آوری بره موم در جنوب ترکیه بیشتر است همچنین همبستگی مثبت معنی داری بین مجموعه بره موم و چندین شاخص ریخت شناسی زنبوران عسل از جمله طول بال، وزن بال، طول ران، مشاهده شد. یعنی صفات مورفولوژیکی که بین زنبوران عسل متفاوت است به تغییر توانایی جمع آوری رزین کمک می‌کند.
در پژوهشی در ترکیه نشان داده شد که بره موم جمع آوری شده در خواص ضد باکتریایی باهم متفاوت و وقتی زنبوران عسل متفاوت باشند، بره موم که کندوهای A.mellifera caucasica بازیابی می‌شود در مقایسه با A.mellifera caucasia و Amellifera anatolica فعالیت ضدباکتری ضعیف‌تری نشان داد.
این احتمال وجود دارد که اختلافات ژنتیکی بین زنبورهای یک منطقه به دلیل تفاوت در ترجیحات متفاوت برای منابع گیاهی، منجر به تغییر ترکیب بره موم شود.
در دو مطالعه جداگانه تخمین توارت برای تولید بره موم 87 درصد و 6 درصد را نشان داد این امر برای بهبودتولید بره موم از طریق برنامه‌های انتخابی امیدوارکننده است. همچنین بین تولید عسل، جمع آوری شهد و تولید بره موم همبستگی مثبت وجود داشت یعنی اگر برنامه (انتخابی) افزایش تولید عسل را دنبال کنید تولید بره موم نیز بهبود می‌یابد.
چند محقق به نام‌های نیکودمو و همکاران در سال 2013 نتیجه گرفتند که ذخیره عسل و گرده با تولید بره موم رابطه معنی‌دار مثبت دارد و به ترتیب 49 تا 22 درصدافزایش نشان می‌دهد.
اگرچه ارتباط دقیق بین این دو صفت مستند نیست اما اشاره شد که به نظر می‌رسد عوامل محیطی بر هردو صفت تاثیر می‌گذارند.

* ساختار کندو
زنبورها از بره موم برای حفظ، یکپارچگی ساختار کندو استفاده می‌کنند. زنبورهای وحشی یک لایه از بره موم در لانه‌های خوددرست می‌کنند که به نام پاکت بره موم شناخته می‌شود. بنابراین پیشنهاد شده است که تغییر فضای داخلی کندوهای تجاری می‌تواند باعث افزایش تولید بره موم شود.
پژوهشگران زیادی اثرات اصلاح کندو را بر تولید بره موم بررسی کرده‌اند. به طورمثال مطالعه ای توسط Osiaitan و همکاران در سال 2012 انجام شده که نشان می‌دهد. بره موم به میزان قابل توجهی بیشتر درکندوها تاپ بار تولیدمی شود. همچنین تولید عسل نیز بیشتر بود. مطالعه‌ای دیگر نشان می‌دهد نوع کندو، گیاهان منطقه و ماه‌های سال روی جمع آوری بره موم تاثیر دارد.
کندوهای دارای صفحات آلومینیومی جانبی در طی ماه اوت بره موم بیشتری تولید می‌کنند، تله پلاستیکی بره موم، چوبی و سطح ناصاف کندو برای تولید بره موم تحریک کننده است. شکاف‌های منظم کندو نسبت به سایر راه‌حلهای دیگر تولید بره موم را بیشتر سرعت می‌دهد.
بر سهولت تولید بره موم استفاده از چوبهای ناصاف تولید شده برای ساختار کندو پیشنهاد شده است. محققان با مقایسه انواع کندوهای فومی، پلاستیکی و چوبی دریافتند بالاترین تولید بره موم در کندوهای چوبی حاصل می‌شود. با این حال بالاترین محتوای فنلی کل وظرفیت آنتی اکسیدانی در کندوهای پلاستیکی یافت شد. البته این روند نیاز به تحقیقات بیشتر دارد.

* در دسترس بودن غذا
مقدار مواد غذایی موجود برای زنبورهای عسل ممکن است هم بر ترکیب شیمیایی و هم بر میزان بره موم تولید شده تاثیر بگذارد. ثابت شده که روابط بین تعدادی صفات وراثتی محل کندو بر تولید بره موم رفتار بهداشتی و میزان جمع آوری شهد تاثیر دارد. این اثر مرتبط به فاصله کندو تا منابع گرده یا شهد و همچنین عوامل مرتبط با آب و هوا بود.
وتیلوژنین Vitellogenin پروتئینی است که در بدن و چربی زنبورهای عسل نهفته است که به عنوان مخزن غذا عمل می‌کند. بنابراین ویتلوژنین به عنوان شاخص زنبورهای تغذیه شده استفاده می‌شود. یک مطالعه توسط بوربا و همکاران در سال 2017 نشان دادکه غلظت و تیلوژنین در زنبور‌های عسل کندوهای دارای پاکت بره موم (لایه بره موم) به طور قابل توجهی بالاتر است. کندوهای فاقد چنین لایه‌ای بره موم کمتری دارند نشان می‌دهد که همبستگی بین تغذیه زنبور عسل وتولید بره موم وجود دارد. درعین حال در این بحث نیاز به تحقیقات بیشتر احساس می‌شود.

* عوامل محیطی (تنوع گیاه،
آب و هوا و فصل)
عوامل محیطی بر میزان و کیفیت تولید بره موم توسط زنبورهای عسل تاثیر گذارند. احتمالا تنوع زیستی گیاهی بالا ممکن است با تولید بره موم در ارتباط باشد. هیچ ارتباطی بین دما و مقدار بره موم تولید شده و کیفیت آن مشاهده نشد. منطقی است که فرض کنیم در ترکیب شیمیایی و مقدار تولید بره موم در طول سال تنوعی وجود داشته باشد. چندین مطالعه نشان می‌دهد که بالاترین عملکرد در اواخر پائیز و اوایل زمستان درمناطق معتدل به دست می‌آید. در عین حال مطالعات بیشتری برای بهینه سازی تولید بره موم در فصول سال در مناطق مختلف نیاز است.

* بیماری
حشرات اجتماعی در معرض نرخ بالاتری از انتقال بیماری هستند و متعاقبا افزایش تقاضا برای سیستم ایمنی بدن می‌تواند ازنظر انرژی هزینه بر باشد. مطالعات نشان می‌دهد بره موم برای جلوگیری از شیوع بیماریها می‌تواند یک سیستم خوددرمانی ایجاد کند. زیرا کلنی به عنوان یک مجموعه با این ماده از خود محافظت می‌کند.
مطالعات متعدد خصوصیات ضدمیکروبی بره موم را در برابر عوامل بیماری‌زای زنبور عسل مانند paenibacillus و (chalkbrood) Ascosphaera apis مستند می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که کندوهای زنبور عسل که به صورت دستی با بره موم غنی شدن، آلودگی کمتری به (A.apis) نشان دادند و البته در آلودگی تعداد زنبورهای عسل که رزین حمل می‌کنند بیشتر می‌شود. در عین حال طول عمر مفید بره موم از نظر خواص بعد از مدتی از بین می‌رود و ممکن است نیاز باشد زنبوران خواص بیولوژیکی آن را تجدید کنند. نوزما سرانه یک انگل روده اجباری است که مشکلات بسیاری در زنبور و کندو ایجاد می‌کند. آنتی بیوتیک‌های رایج بر نوزما سرانا اثر ندارد و جالب است که نگاه‌ها متوجه بره موم برای بهبود عفونت نوزما سرانا است.
درگیری کارگران به نوزما سرانا به طور قابل توجهی طول عمر آنان را کاهش می‌دهد. عصاره بره موم اتانولی تاثیر مثبتی بر طول عمر زنبورهای آلوده داشتند. با این حال بره موم به طور قابل توجهی باعث کاهش بار اسپورنوزما شد. نشان داده شده که بره موم به طور موثری تکثیر اسپورهای نوزما سرانا در روده زنبور عسل را متوقف می‌کند.
محققان پس از آلوده کردن زنبوران عسل به اشرشیاکلی بیان پپتیدی ضدمیکروبی (ادفنسین، آیائیسن، هیمنوپتائین و آپیداسین) رمزگذاری شده افزایش یافت هنگامی که بره موم به رژیم‌های غذایی زنبورهای عسل افزوده شد آنهایی که به اثر اثر شیاکلی آلوده شدند نسبت به آنهایی که با بره موم تغذیه نشده‌اند میزان تنظیم چهارپپتید به طورقابل توجهی بالاتر است.
هنگامی که بره موم به رژیم غذایی افزوده شد، افزایش قابل توجهی در بیان پپتید ضد میکروبی در زنبورهای عفونی نداشته است بنابراین سیستم ایمنی زنبورهای عسل در دورههای که عفونت ندارند کم بیان می‌شود این بدین مفهوم است که فعال شدن فقط در صورت بروز عفونت رخ می‌دهد این استراتژی باعث صرفه جویی در مصرف انرژی می‌شود. توکارتو یکی از محققان نشان داد که ممکن است زنبوران عسل هنگام مواجه با عوامل بیماریزا بره موم را بخورند.
وقتی کلنی در معرض حمله پاتوژن قرار می‌گیرد باتوجه به نقش بره موم در دفاع در برابر بیماریها تولید رزین افزایش می‌یابد. با این حال برای کشف دقیقی عواملی که باعث تولید بره موم می‌شود باید تحقیقات بیشتری صورت گیرد.
شواهدی وجود داردکه نشان می‌دهد خطوط زنبورهای تولید کننده بره موم دارای یک رفتار بهداشتی برتر در ارتباط با از بین بردن لاروهای مرده است که منبع بالقوه بیماری است.

* عوامل دیگر
بسیاری از عامل دیگر موثر در تولید و برداشت بره موم وجود دارد که در اینجا به آنها پرداخت نشده که قطعا تاثیر گذارند. به طورمثال از جالب‌ترین این موارد محرک‌های خارجی تحریک کننده جمع آوری رزین و توانایی زنبورها عسل برای یادگیری و اصلاح رفتار به پاسخ به این نشانه‌ها اشاره دارد.
این موضوعات با اهمیت برای تحقیقات آینده است. به نظر می‌رسد جمع آوری رزین توسط زنبورهای عسل یک فرآیند تقاضا محور است. دو فرضیه در این جا مطرح است محرک‌های لمس نقش بالقوه‌ای به عنوان مکانیسم رفتاری برای جستجوی رزین دارند. مشاهده شده که زنبورهای عسل با استفاده از شاخک‌های خود شکاف‌های داخل کندو را شناسایی و تشخیص می‌دهند. با این حال استفاده از نشانه‌های غیر لمسی و سایر روش‌های حسی نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.
زنبوران کارگر از طریق پروبوسیت غلظت ساکاروز در کندو را کنترل می‌کنند وقتی غلظت زیر آستانه کاهش یابد زنبوران تحریک می‌شوند تا شروع به جستجوی غذا کنند.
همچنان مشخص نیست که آیا هنگامی که زنبورهای عسل از جمع آوری رزین به جمع آوری شهد و گرده می‌پردازند آستانه پاسخ تغییر می‌یابد یا خیر این موضوع نیازمند تحقیقات بیشتر است.

* نتیجه گیری
سرمایه‌گذاری در زمینه افزایش کمیت و کیفیت بره موم سودمند و منافع گروه‌های زیادی در آن مطرح است. تحقیقات قبلی عوامل موثر در تولید بره موم را که شامل منابع گیاهی رزین، ژنتیک زنبور عسل، ساختار کندو، در دسترس بودن غذا، عوامل محیطی و بیماری را نشان می‌دهد با این حال تعدادی از عدم قطعیت‌ها وجود دارد وراه‌هایی برای تحقیقات آینده در زمینه بره موم گشوده است.