رویکرد به دانش تغذیه، آغازی بر تولید کیفی و کمی
رویکرد به دانش تغذیه، آغازی بر تولید کیفی و کمی
گفتگوی مجله زنبورداران پیشرو با مهندس عباداله پیرایرانی به مناسبت چاپ کتاب غذای زنبور عسل و غذا دادن
کتاب تخصصی غذای زنبور عسل و غذا دادن توسط مهندس عباداله پیرایرانی کارشناس باتجربه و دانش پژوه عرصه زنبورداری پس از مدتها تلاش چاپ و در اختیار زنبورداران حرفه‌ای و کارشناسان قرار گرفت. البته همانگونه که مهندس پیرایرانی اشاره کرده صنعت زنبور عسل ایران نیازمند توجه و رویکرد به سمت بهره‌گیری از دانش و علم تغذیه در زنبورداری است که خوشبختانه یک گام بلند و موثر آن را با چاپ این مجموعه ایشان تحقق بخشید. این کتاب که همانند گنجینه‌ای ارزشمند است آغازی بر روی آوری به کاربست اصول تغذیه و جلوگیری از سوء تغذیه کلنی‌های زنبور عسل خواهد بود. قطعا دانش تغذیه یکی از مهمترین ویژگی حوزه پرورش دام در صنعت بزرگ دامپروری است. علم تغذیه ترکیبی از دانش بیوشیمی، فیزیولوژی و شناخت مواد غذایی،عناصر آن و چگونگی ترکیب آنها که به بهترین شکل در اختیار دستگاه گوارش قرار گیرد و احتیاجات موجود زنده را تامین کند. تغذیه فرآیندی است که در طی آن سلولهای بدن حیوان قابلیت استفاده از مواد شیمیایی و خوراکی مورد نیاز را جهت انجام مطلوب واکنش‌های متابولیکی و شیمیایی برای رشد، نگهداری، کار و تولید دریافت می کند.
خوشبختانه به مناسبت روز جهانی زنبوران عسل فرصتی مغتنم پدید آمد که به صورت رسمی از کتاب غذای زنبور عسل و غذا دادن با حضور ارزشمند مهندس محمد بابارضا رئیس باشگاه غذا و خوراک شناسی کمیسیون ملی یونسکو – ایران، مهندس مزدک به‌روش مدیر دپارتمان عسل باشگاه غذا و خوراک شناسی کمیسیون ملی یونسکو، مهندس ارشاد مرشدی صاحب امتیاز و مدیر مسئول نشریه زنبورداران پیشرو و مهدی مرشدی سرمایه‌گذار شرکت تولیدی زنبورداران پیشرو رونمایی شد. شایان ذکر است مهندس عباداله پیرایرانی پیش از این نیز 4 جلد کتاب تخصصی به عنوان کتاب‌های مرجع در زنبورداری چاپ و منتشر کرده است که از این منظر نیز با انتشار پنجمین کتاب یکی از سرآمد آن، پژوهشگران و نویسندگان این عرصه است گفت و گوی خبرنگار مجله زنبورداران پیشرو با ایشان را درباره کتاب بخوانید.
* هدف از چاپ کتاب تخصصی غذای زنبور عسل و غذا دادن چه بوده است؟
با سلام و تقدیر و تشکر از جنابعالی و گردانندگان محترم نشریه زنبورداران پیشرو به طور کلی وجود غذای کافی یکی از عوامل مهم و موثر برای رشد، فعالیت و ادامه حیات موجودات از جمله زنبور عسل است. در چند دهه اخیر تغییرات زیادی در کاشت گیاهان مختلف به وجود آمده و فن‌آوری باعث شده است زنبوران عسل نتوانند مثل گذشته مواد غذایی مورد نیاز را از گیاهان مختلف تامین کنند.
مهندس عباداله پیرایرانی افزود: در طول 50 سال زنبورداری علمی و عملی، تحقیق، تدریس و تالیف چهار جلد کتاب به این مسئله رسیدم که در کتب زنبورداری موجود مطالب چندانی در مورد تغذیه زنبور عسل نوشته نشده و در کلاس‌ها، گردهمایی و همایش‌های چند سال اخیر نیز در این مورد مطالبی ارائه نمی‌شود و اکثر زنبورداران نیز به جز دادن شربت با پنج کیلو گرم شکر یارانه‌ای دریافتی در اوایل بهار و اواخر تابستان اطلاعات چندانی در مورد تغذیه زنبور عسل ندارند، لذا از چندین سال پیش با جمع آوری مطالب و استفاده از تجربیات و ترجمه کتاب‌های متعدد کتاب فوق‌الذکر را به رشته تحریر درآوردم که شامل ده فصل به شرح ذیل می‌باشد:
در فصول اول، دوم، سوم و هشتم به ترتیبت با عناوین درشت مغذی‌های غذای زنبورها، آب، ریزمغذی‌های غذای زنبور تغذیه تکمیلی کلنی‌ها و در فصول چهارم در مورد دستگاه گوارش، فصل پنجم اجسام چربی، فصل ششم لوله‌های مالپیگی،فصل هفتم ذخیره غذایی کلنی‌ها، فصل نهم سیمای زنبورداری در استرالیا و نیوزلند و فصل دهم راهنمای پرورش زنبور عسل در طول یک سال زنبورداری در مناطق معتدل شرح داده شد.
این کارشناس حاذق صنعت زنبور عسل در ادامه با اشاره به تجربیات خوداظهار داشت: چنانکه روش‌های تغذیه زنبور عسل و نحوه خشک کردن و نگهداری گرده و چگونگی تهیه مکمل یا جایگزین گرده موجود در کتاب به زنبورداران آموزش داده شود تحول مهمی در زنبورداری کشور به وجود خواهد آمد و تولید محصولات زنبوران افزایش قابل توجهی پیدا خواهد کرد و عسل‌های تولیدی مثل گذشته در بازارهای جهانی خریداران خوبی خواهند داشت.
* اساسا اهمیت تغذیه در زنبورداری از چه جایگاهی برخوردار است؟
به طور کلی زنبوران عسل با جمع آوری سه ماده آب، گرده و شهد نیازهای غذایی خویش را برطرف می‌سازند و اگر به دلایلی این مواد خوراکی و مغذی به داخل کندو انتقال داده نشود و شان‌ها نیز ذخیره غذایی کافی نداشته باشند، زنبوران پرستار پرورش نوزداران را کاهش داده و در صورت ادامه نبود مواد غذایی در داخل کندو ملکه تخم‌ریزی را متوقف کرده و آفات، بیماریها و انگل‌ها در کلنی‌ها شیوع پیدا کرده و بالاخره زنبوران تلف می‌شوند.
پروتئین موجود در گرده‌ها دارای آمینواسیدهای زیادی بوده و 10 نوع از آمینواسیدها که به نام آمینواسیدهای اصلی با ضروری نامیده می‌شود باید در جیره غذایی زنبوران وجود داشته باشد، نبود یا کمبود حتی یکی از آنها باعث سوء تغذیه در زنبوران می‌گردد. از طرفی در طبیعت گردهای وجود ندارد که تمام آمینو اسیدهای ضروری را داشته باشد. بلکه زنبوران جستجوگر با جمع آوری گرده‌های متنوع از گل‌های گیاهان مختلف آمینو اسیدهای ضروری مورد نیاز غذای زنبوران داخل کندو و جستجوگران (ژل کارگر یا شیرزنبور) ملکه‌ها و تخم‌ها (ژل رویال) را تامین میکنند.
بعد از مکانیزه شدن کشاورزی و گسترش گیاهان تک کشتی گیاهان، سمپاشی مزارع، باغات و علف‌های هرز و تبدیل مراتع به مزارع کشاورزی، کاهش بارندگی به موقع، ازدحام دام در مراتع و چرای بی رویه دام‌ها، افزایش تعداد کلنی‌ها در زنبورستان‌ها و غیره زنبوران جستجوگر نمی‌توانند مثل گذشته گرده‌های متنوعی جمع آوری و به کندوها انتقال دهند و از طرفی نامساعد بودن هوا و بارندگی‌های مداوم و نبود شهد و گرده برای مدتی در گل‌های گیاهان اطراف زنبورستان باعث می‌گردد ذخیره غذایی کلنی به شدت کاهش یافته و پرورش نوزادان به حداقل ممکن رسیده و یا قطع می‌شود. تغذیه زنبوران عسل از سال 1880 شروع و در سال 1933 در زنبورستانهای قاره‌های اروپا و آمریکا گسترش پیدا کرد و بدین ترتیبت زنبورداران توانسته‌اند با دادن مواد پروتئینی و کروبوهیدرات‌ها نیازهای غذایی زنبوران را در روزهایی که شهد و گردهای به داخل کندو انتقال داده نمی‌شود تامین کرده و از کاهش تخم‌گذاری ملکه و پرورش نوزداران و سوء تغذیه جلوگیری کنند. در مناطق معتدل 80 الی 90 روز بعد از شروع آب و هوای بهاری شهد اصلی جاری می‌شود، زنبورداران حرفه‌ای در طول مدت مذکور که عسلی در کندو توسط زنبوران تولید نمی‌شود مخصوصا در روزهایی که شهد و گردهای به داخل کندو انتقال نمی‌یابد، کلنی‌ها را با گرده، مکمل و یا جایگزین شده و همچنین شربت قند تغذیه میکنند. بدین ترتیبت پرورش نوزداران رو به روز افزایش پیدا کرده و در زمان جریان شهد اصلی کلنی‌ها حداکثر زنبوران و لاروها و شفیره‌ها را دارا بوده و بدین ترتیب جمعیت انبوه زنبوران حداکثر شهد را جمع آوری و مقدار قابل توجهی عسل تولید میکنند، آنها در طول جاری شدن شهد اصلی نیز گرده، مکمل و یا جایگزین گرده به زنبوران داده تا زنبوران پرستار به پرورش نوزادان ادامه داده و زنبوران جوان جایگزین زنبوران جستجوگری که در اثر بر کاری از بین رفته‌اند گردیده و بدین ترتیب در انتهای جریان شهد کاهش جمعیت به وجود نمی‌آید و زنبوردار عسل موجود در کندوها را برداشت کرده و آنها را به محل دیگری که جاری شدن شهد شروع گردیده انتقال داده و در انتهای جریان شهد مجددا عسل‌های تولیدی زنبوران را برداشت میکنند.
زنبورداری به نام هاری اسمیت کلنی‌ها را با گرده تغذیه کرده و کندوها را به 6 الی 12 محل انتقال داده و از هر کندو 200 کیلوگرم عسل برداشت می‌کند و ما روش مدیریت نامبرده را در فصل نهم کتاب شرح داده‌ایم.
زنبورداران حرفه‌ای چهار عامل شامل:
1- تعویض ملکه‌های ضعیف
2- برداشتن شان کهنه و تیره
3- کنترل آفات، انگل، بیماریها و مخصوصا کنه واروا
4- تغذیه زنبوران عسل زا به نام قوانین طلایی نامیده و معتقدند هیچ زنبورداری بدون اعمال عوامل مذکور در زنبورستان نمی‌تواند محصولات مخصوصا عسل بیشتری از کندو را برداشت نماید.
باتوجه به مراتب مذکور کاملا مشخص می‌شود یکی از مهمترین علل برداشت مقدار کم عسل که در زنبورستانهای ایران عدم تغذیه به موقع کلنی‌ها است.
* آیا در چاپ کتاب از حمایتی برخوردار بوده‌اید؟
مشاور اسبق معاون محترم امور دام وزیر جهاد کشاورزی و مسئول توسعه زنبورداری کشور جناب آقای مهندس اکبرپور پس از مطالعه پیش‌نویس کتاب و تماس تلفنی با مدیرعامل و رئیس هیات مدیره صندوق حمایت از توسعه زنبورداری ایران توصیه فرمود باتوجه به اهمیت کتاب بهتر است آن توسط صندوق چاپ و منتشر شود و مدیرعامل نیز دستور چاپ را صادر کرد ولی در هفته بعد با انتخاب هیات مدیره و مدیرعامل جدید چاپ کتاب به فراموشی سپرده شد و ناگزیر چهار ماه بعد کتاب را از صندوق دریافت و توسط موسسه آییژ چاپ و منتشر کردیم و عطای صندوق را به لقایش بخشیدیم.
* ممکن است برخی بگویند تغذیه زنبوران عسل یعنی تولید تغذیه‌ای برای این افراد چه توضیحی دارید.
همانطوری که در پاسخ به سوالات فوق الذکر به استحضار رسید مواد پروتئینی و مقدار محدودی شربت زمانی به کلنی‌ها داده می‌شود که زنبوران، عسلی تولید نمی‌کنند ضمنا زنبوردار ده روز مانده به جاری شدن شهد اصلی کندوها را مورد بازدید قرار داده و در صورت وجود عسلی در کندوها آن را برداشت می‌کند و از دادن شربت از تاریخ برداشت عسل‌ها خودداری کرده ولی به تغذیه با گرده، مکمل و جایگزین گرده ادامه می‌دهد از طرفی مواد مذکور در شان‌ها ذخیره نشده و مستقیما مورد تغذیه زنبوران پرستار قرار می‌گیرد و با شهد نیز توسط زنبوران مخلوط نمی‌شود بنابراین همانطوری که در پشت جلد کتاب به این مطلب اشاره کرده‌ایم هدف از تغذیه زنبوران تولید عسل تغذیه‌ایی نبوده بلکه تامین کمبود غذای مورد نیاز آنها در روزهایی است که زنبوران نمی‌توانند شهد و گردهای جمع‌آوری و به کندوها انتقال دهند و یا گردهای انتقالی از کیفیت مطلوبی برخوردار نمی‌باشد.
بنابراین عسل‌هایی که با دادن مواد غذایی به روش فوق الذکر تولید می‌شود کاملا طبیعی بوده و زنبورداران می‌توانند با تولید عسل خالص بیشتر درآمد کافی داشته باشند و در این صورت تولید عسل تغذیه‌ای نیز به حداقل خواهد رسید.
وی در پایان بیان داشت: چنانکه با همکاری مسئولین محترم زنبورداری کشور و اتحادیه سراسری زنبورداران ایران زمین و صندوق حمایت از توسعه زنبورداری کشور بتوانیم روش‌های مختلف تغذیه زنبوران عسل را به زنبورداران آموزش دهیم در آینده به طور مسلم تحول شگرفی در زنبورداریها به وجود خواهد آمد و عسل تولیدی در ایران مثل گذشته مجددا در سطح جهانی مطرح گردیده و خریداران خوبی خواهند داشت.
