دکتر محمد دریایی (متخصص علوم زیستی، تغذیه و گیاهان دارویی)
سیاه دانه کاشتنی گیاهی است علفی یکساله پوشیده از کرک ظریف و برگ‌های تقسیم شده با بریدگی‌های خیلی عمیق به طوری که برگ را به صورت تعدادی نوار باریک در می‌آورد، رنگ برگ سبز غباری، گل‌های آن منفرد، برگچه‌های زیر گل درشت به رنگ آبی یا سفید و گلبرگ‌ها خیلی کوچک و به شکل «سرچیق» است.
دانه های آن کوچک و سیاهند و با فشار اندک بوی مطبوعی از آن استشمام می شود. این گیاه در اغلب مناطق ایران از جمله اراک می روید و در اصفهان و سایر مناطق کاشته می شود.
مشخصات سیاه دانه
گیاهی است از خانواده Ranunculaceae از جنس Nigella که دو گونه سیاه دانه ی مزروع و وحشی و یا سیاهدانه دشتی موجود می‌باشد.
ترکیبات شیمیایی موجود در سیاه دانه
در دانه‌های سیاه این گیاه، جوهر روغنی همراه با مواد معطر و فرار ویتامین (E) و هورمون‌های جنسی است. هم چنین دارای ویتامین‌های (A) و (D) است. در دانه‌های سیاه تخمه کشت شده (N.Sativa)، اسانس و یک گیلوکوزید سمی به نم ملانتین (Melanthin) و یک ماده تلخ غیر متبلور زرد رنگ محلول در آب و الکلی به نام نیژلین (Nifeline) می‌باشد. حدود 5/1 درصد است و در حدود 35 درصد نیز روغن ثابت وجود دارد. ملانتین یک ساپونین گلوکوزیدی بی شکل است که درآب حل نمی‌شود. به علاوه درون دانه درحدود یک درصد ماده‌ای به نام ملانتی ژنین (Melanthigenin) یافت می‌شود. در طب الصادق امام جعفر بن محمد (ع) می‌فرماید: «در سیاه دانه شفای هر بیماری است. ما از آن برای تب، سردرد، ورم چشم، درد معده وه درد دیگری استفاده می‌کنیمو به وسیله آن از خدا شفا می‌گیریم».
خواص سودمند سیاه دانه
1- اگر بخور شود محرک وبادشکن و قاعده‌آور است، برای ترمیم ضعف بدن و رفع مسمومیت‌های خون و بزرگ بودن کبد و رفع تهوع و شکم درد ویبوست مفید است، برای تقویت زنان پس از وضع حمل تجویز می‌شود، گرم کننده است و رطوبت‌ها را خشک می‌کند، برای تسکین سرفه سرد، استسقا، یرقان و ناراحتی طحال و قولنج (کولیت) نفخی موثر می‌باشد جنین زنده یا مرده را خارج می‌کند.
2- سه روز هر روز نیم مثال از آن با آب نیم گرم بخورید. عوارض گزیدگی رتیل را برطرف می‌سازد، نفخ شکم را بر طرف می‌کند.
3 – بیست وپنج گرم کوبیده آن را با صد گرم عسل مخلوط کنید و روزی یک قاشق غذاخوری بخورید. برای رفع خلط مانده در بدن مفید است، درد پشت سر که از غلبه بلغم باشد را درمان می‌کند.
4 – چهل روز هر روز نصف استکان آب جوشانده آن را بنوشید. درد کمر تا زانو یا سیاتیک (عرق النسا) را درمان می‌کند، شیر را نیز زیاد می‌کند.
5 – سوخته آن را با رب مورد مخلوط نموده و بخورید. برای درمان بواسیر خوب است.
6- آن را بکوبید و با عسل و روغن مخلوط کنید و بخورید. برای تسکین درد رحم و دردهای پس از زایمان نافع است.
7- بخور با آب جوشانده آن درد سینه را تسکین می‌دهد.
8- آن را نرم بکوبید و هر شب بر موضع بمالید و روزی چند بار هم آنرا بو کنید. لک‌های بهق و لک‌های برص و زگیل را برطرف می‌سازد.
9- ده گرم سیاه دانه را با مقداری آب نیم گرم و عسل مخلوط کنید و بخورید. تب‌های کهنه رطوبی را تسکین می‌دهد، مدر است و سختی خروج ادرار را برطرف می‌سازد و سنگ کلیه را خارج می‌کند، ناراحتی‌های تنفسی را برطرف می‌سازد.
10 – اگر مدتی هر روز صبح ناشتا مقداری از آن را در روغن حیوانی سرخ کرده و بخورید رنگ رخساره را گلگون می‌سازد.
11 – آن را با سرکه دم کنید وبخورید. بعضی از انگل‌های دستگاه گوارش را کشته وخارج می‌سازد.
12 – سرخ کرده آن را بکوبید و در روغن زیتون ریخته و چند جوش بدهید بعد چند قطره در بینی بچکانید. برای رفع زکام که با عسطه بسیار همراه باشد مفید است.
13 – آن را در روغن زیتون بجوشانید وبعد دربینی بچکانید. زکام رطوبی را درمان می‌کند.
14 – آن را نرم بسایید بعد با سرکه مخلوط کنید و هر شب بر جوش‌های بدن بمالید وصبح با آب گرم بشویید. جوش غرور را درمان می‌کند.
15 – کوبیده آن را با گلاب مخلوط نموده و ضماد کنید. سودا را درمان می‌کند.
16 – آن را بکوبید وبا روغن کنجد مخلوط نموده ضماد نمایید. برای فروکش کردن تاولهای پوست مفید است، برای درمان آبسه‌ها و روماتیسم و ورم گوش و زخم بینی و سردرد موثر است.
17 – اگر کسی زردی دارد و رنگ چشم‌های او زرد شده است. چند عدد از آن را در شیر به مدت یک ساعت بخیساند بعد بساید و در بینی بچکاند، زردی را رفع می‌نماید.
18 – پودر آن را با حنا و روغن سوسن مخلوط کنید و بر سریا صورت که موی آن ریخته است بگذارید. سبب رویش موها شده و از ریزش بقیه موها جلوگیری می‌کند.
تذکر:
برای کلیه مضر است، زنان باردار باید از مصرف آن پرهیز کنند چون موجب سقط جنین می‌گردد، اسراف درخوردن آن در گرم مزاجان موجب ورم و دردهای گلو گرفتگی‌هایی می‌شود. مصلح آن کتیرای خوراکی است.
جوهر (روغن) سیاه دانه
خواص درمانی: آن را بر کمر بمالید. سستی اعصاب را برطرف می‌سازد و برای تقویت قوای آمیزشی مفید است و اگر آن را بر سر و کمر و موضع دیگر بدن بمالید شما را جوانتر می‌کند.
درمان بیماری‌ها با سیاه دانه
«ابن بیطار» یکی از بزرگان علم طب می‌گوید: طبیعت سیاه دانه «گرم و خشک» است. از بین برنده نفخ (معده) بوده و برای تب ربع (تبی که هر چهار روز یک بار عود می‌کند) و برای بلغم مفید است. گشاینده گرفتگی‌های سیستم گوارشی و تنفسی است و درمان کننده بادهای موجود در اندام مختلف بدن می‌باشد.
«ابن سینا» در کتاب «قانون طب» می‌نویسد: «سیاه دانه» گرم است. روغن سیاه دانه زگیل‌ها و خال‌ها را زدوده و در علاج لکه‌های سفید وپیسی موثر است.اگر سیاه دانه را باعسل و آب تناول نمایند درمان سنگ کلیه و مثانه است.«ابن سینا» به طور فهرست وار منافع سیاه دانه را چنین ذکر می‌کند. سیاه دانه برای بیماری‌های زیر مفید است:
1- ورم‌ها وجوش ها
2- جوش‌ها و زخم‌های چرکین
3- سردردهای میگرنی و سرگیجه
4- برای چشم‌هایی که فراوان اشک دارند و چشم‌های ضعیف
5- برای دستگاه تنفس (تنگی نفس، بلندی نفس و بیماری شبیه آسم)
6- برای دستگاه‌های گوش و حلق و بینی و دهان
7- انواع تب ها
8- پاکسازی بدن از سموم
